USD -
3.8249
EUR -
4.2693
GBP -
5.0728
DKK -
0.5723
Wędrówki ptaków budzą emocje. Co specjalnie nie dziwi, bo ptasie migracje są po prostu wspaniałym fenomenem przyrody. Wiosną czekamy na przyloty, zaś jesienią żegnamy się z gatunkami występującymi u nas na czas lęgów. Bywało, że odniesienie do fenomenu wędrówki pozostawało tak olbrzymi syndrom, że skutkowało nawet nadawaniem nazw ptaków z określeniem gatunkowym wędrowny – sokół czy albatros. Pojawił się też podróżniczek, i właśnie o tym gatunku chcę nieco więcej wspomnieć.
Podróżniczek należy do rodzaju Luscinia, a więc słowików, a nazwa gatunkowa svecica – nawiązuje do północnego zasięgu tego gatunku. W wielu językach nazwa gatunkowa związana jest z niebieską plamką na piersi widocznej u samców tego gatunku. W języku polskim zaś nazywamy go jednak nie, na przykład, słowikiem modrogardłym, ale właśnie podróżniczkiem. Dlaczego? Analitycznego wyjaśnienia dokonuje, świetnie znający starszą literaturę ornitologiczną profesor Jan Bogumił Sokołowski, w kultowej już poczciwej książce Ptaki ziem polskich*. Pozwalam sobie na dłuższy cytat, by precyzyjne przedstawić wywód autora: „Po skończonym lęgu zmieniają ptaki upierzenie i w sierpniu lub wrześniu odlatują. Warto nadmienić, że podróżniczek zawdzięcza swoją nazwę błędnemu przypuszczeniu, jakoby miał on przelatywać przestrzeń pomiędzy Afryką a środkową Europą w przeciągu jednej tylko nocy. Błąd ten datuje się jeszcze z czasu, kiedy H. Gaetke był obserwatorem na Helgolandzie. Obserwowano wówczas przelotne podróżniczki jedynie w północnej Afryce i na Helgolandzie i stąd niesłusznie wnioskowano, że gdzie indziej się nie zatrzymują, a całą przestrzeń przebywają od razu. Samo teoretyczne rozważanie doprowadza do wniosku, że tak małemu i słabemu ptakowi trudno przypisać tego rodzaju szybkość i wytrwałość w locie, a nowsze obserwacje stwierdzają obecność podróżniczków na przelotach również w Hiszpanii i we Francji. Jedynie trudność obserwowania podróżniczka, zatrzymującego się na niedostępnych bagnach, była przyczyną, że go dawniej po drodze nigdy nie widziano. Podróżniczek nie „podróżuje” szybciej od innych gatunków tej samej wielkości i jego wędrówka z Afryki do środkowej Europy trwa kilka tygodni.”
Dzisiaj już dobrze wiemy, że podróżniczek wcale wytrawnym wędrowcem nie jest. Przynajmniej nie na tle podobnych gatunków. W czasie wędrówki w Szwecji i Finlandii przelatuje po 40-100 km dziennie, a w czasie całej wędrówki pomiędzy terenami lęgowymi a zimowiskami czyni liczne przerwy, by odpocząć i się najeść. Ten aspekt przerw w podróży jest mi osobiście bliski, gdyż zajmowałem się tym zagadnieniem podczas badań w Izraelu. Koncentrowałem się jednak nie na samym podróżniczku, a na innych gatunkach. Może kiedyś będzie okazja o tym więcej wspomnieć. Jednakże w tej chwili chciałbym powołać się na badania kolegów, którzy na analizach migracji podróżniczka, w tym kilku jego podgatunków, zjedli przysłowiowe zęby.
W znanym kurorcie, ale też miejscu wędrówki ptaków, Ejlat położonym nad Morzem Czerwonym, w przypadku podróżniczka liczba przelatujących ptaków była znaczenie wyższa jesienią niż wiosną, co wynikało z liczby młodych ptaków. Analiza struktury płci, zarówno u ptaków dorosłych, jak i młodych wykazała, że praktycznie mamy do czynienia z równą liczba migrujących samców i samic.
To co jednak najistotniejsze, to wykonane w Ejlat badania podkreślają istotność południowego krańca Izraela, jako miejsca postoju i regeneracji zasobów energetycznych migrantów rokrocznie pokonujących Saharę w swojej drodze między legowiskami a miejscami zimowania. Wskazują na potrzebę badań nad migracją ptaków wschodnimi szlakami oraz ochronę newralgicznych siedlisk zlokalizowanych na granicy z pustynią, zapewniających miejsce odpoczynku i regeneracji wielu gatunkom ptaków w trakcie migracji – takie konkluzje zawiera szereg prac z tamtego regionu. I naprawdę wypada się pod nimi podpisać, obserwując niesamowitą presje budowlana na plaże Ejlat.
Migracje tego gatunku badano też na szlaku zachodnim, nad Zatoka Baskijska, niemal u stóp Pirenejów po hiszpańskiej stronie Kraju Basków. Chciano zobaczyć jakie środowiska preferują zatrzymujące się tam podróżniczki i jak wielkie mają areały na tym miejscu przystankowym. Udało się tego dokonać dzięki odłowieniu ptaków i zaopatrzeniu ich w nadajniki telemetryczne. Ptaki na terenie miejsca przystankowego przebywały 3–17 dni, a długość przebywania związana była z masą ptaka, a więc zasobami do dalszej wędrówki, zaś wielkość areałów wynosiła od 0,68 do 4,43 ha. Głównymi siedliskami podróżniczka na tym terenie były trzcinowiska oraz murawy nadbrzeżne z niską roślinnością słonoroślową lub nawet pozbawione roślinności.
Zatem można nieco przekornie powiedzieć, iż podróże podróżniczka będące podstawa jego polskiej nazwy okazały się mocno przereklamowane. Tym niemniej jest to śliczny, choć bywa, że skryty ptak, a szansa jego obejrzenia w Polsce będzie dopiero wiosną. Jeśli ktoś jest bardzo zdeterminowany i podąży szlakiem migrujących ptaków, czy to przez Izrael, czy rzeczne estuaria Francji i Hiszpanii, to w wybranych miejscach zobaczy ten gatunek. Bywa on naprawdę liczny, a przez to, że jest łatwy do odłowu w profesjonalne sieci ornitologiczne, stał się przedmiotem wielu badań morfologicznych, genetycznych, ewolucyjnych, a nawet parazytologicznych. Liczniej niż inne słowiki trafiał do kolekcji muzealnych. Cóż, piękno kosztuje.
*Reprint starego wydania można zakupić tutaj (kliknij). Wraz z prof. UPP mieliśmy zaszczyt pisać do niego nowe wprowadzenie. Lojalnie jednak uprzedzam, że w I tomie nie ma informacji o podróżniczku.
Literatura:
Arizaga, J., Andueza, M., & Tamayo, I. (2013). Spatial behaviour and habitat use of first-year Bluethroats Luscinia svecica stopping over at coastal marshes during the autumn migration period. Acta Ornithologica, 48(1), 17-25.
Ellegren, H. (1990). Autumn migration speed in Scandinavian Bluethroats Luscinia s. svecica. Ringing & Migration, 11(3), 121-131.
Fontanilles, P., De la Hera, I., Sourdrille, K., Lacoste, F., & Kerbiriou, C. (2020). Stopover ecology of autumn-migrating Bluethroats (Luscinia svecica) in a highly anthropogenic river basin. Journal of Ornithology, 161(1), 89-101.
Hromada, M., Čanády, A., Mikula, P., Peterson, A. T., & Tryjanowski, P. (2015). Old natural history collections for new millennium–birds and mammals in the collection of PhMr. Tibor Weisz in Sarisske Museum Bardejov, Slovakia. Folia Oecologica, Acta Universitatis Presoviensis, 7(2), 115-141.
Markovets, M. L., Zduniak, P., & Yosef, R. (2008). Differential sex-and age-related migration of Bluethroats Luscinia svecica at Eilat, Israel. Naturwissenschaften, 95(7), 655-661.
Markovets, M., & Yosef, R. (2005). Phenology, duration and site fidelity of wintering bluethroat (Luscinia svecica) at Eilat, Israel. Journal of Arid Environments, 61(1), 93-100.
Trefancová, A., & Kvičerová, J. (2019). Isospora svecica sp. n. (Apicomplexa: Eimeriidae), a new species of coccidium from the white-spotted bluethroat Luscinia svecica cyanecula (Aves: Passeriformes: Muscicapidae). Parasitology research, 118(10), 3043-3051.
W poszukiwaniu podróżniczków – wiosna 2019 – Ejlat, Izrael (fot. K. Chomicz).
