Cmentarze są często pięknymi fragmentami i stałym elementem naszych miast, ale też osiedli wiejskich. Podobnie jak parki, skwery i trawniki także podlegają presji ze strony zarządców zieleni, spacerowiczów. Czy wykorzystanie cmentarzy przez ptaki – stanowiące świetne wskaźniki jakości środowiska – jest takie jak parków? Pytanie wcale nie jest bezzasadne, bowiem w podręcznikach i pracach naukowych, często różnej jakości zieleń miejska jest po prostu wrzucana do jednaj kategorii. A szkoda, bo jak zgodnie podkreślają autorzy wielu prac, możemy wprost mówić o wyjątkowości cmentarzy.
Metaanaliza danych ze Środkowej Europy wskazała, że awifauna (skład i struktura populacji ptasich) różni się pomiędzy parkami a cmentarzami, nawet jeśli kontroluje się efekt wielkości obiektu. Wynika to z tego, że na cmentarzach poza zielenią ważnym ich składnikiem są grobowce i budynki sakralne, co stwarza kolejne mikrosiedliska do zakładania gniazd i zbierania pokarmu. Z drugiej strony częstsze porządkowanie powoduje, że na cmentarzach mamy znacznie mniejszą liczbę gatunków gniazdujących na ziemi i nisko nad ziemią, np. pokrzewek i słowików. Wyjątkowo „cmentarnym” gatunkiem jest choćby ciepłolubny kulczyk, bliski krewniak kanarka.
Warto podkreślić, że cmentarze Polski, Czech i Słowacji – są dość wyjątkowe na tle innych nekropolii świata, co zapewne związane jest z innym modelem religijności i kontynuowanym tradycyjnym sposobem pochówku. Tam, gdzie grobowce zastępowane są przez tzw. pola urnowe ptaków jest zasadniczo mniej.
Jednak wpływ na występowanie i zachowania ptaków na cmentarzach wynikają nie tylko z obecności wskazanych mikrosiedlisk, ale też innego niż w parkach zachowania ludzi. Można powiedzieć, że ludzie spacerujący po terenie cmentarza są bardziej refleksyjni, wolniej się poruszają i znacznie rzadziej w towarzystwie czworonogów. Ptaki bardzo szybko rozpoznają te inne zachowania ludzi i szybko się do nich adoptują. Na cmentarzach staja się bardziej ufne i pozwalają się obserwować z bliższej odległości.
Cmentarze są ważne dla ptaków w okresie pozalęgowym. Stanowią na przykład miejsca zimowania gawronów, a w kępach świerków uwielbiają spędzać dzienny czas sowy uszatki. Na wsiach cmentarze często położone są na wzgórzach, za wsią, więc roztacza się z nich widok na okoliczne pola. To też doskonałe warunki na dokonywanie obserwacji. Osobiście uwielbiam odwiedzać cmentarze, w zasadzie we wszystkich miejscowościach, gdzie bywam, w kraju i za granica, staram się znaleźć czas na odwiedzenie nekropolii – doskonałe miejsce i na szerszą refleksję nad przemijaniem, jak i na dokonanie obserwacji ornitologicznych.
Fotografie:
Literatura zasadnicza
Morelli, F., Mikula, P., Benedetti, Y., Bussière, R., & Tryjanowski, P. (2018). Cemeteries support avian diversity likewise urban parks in European cities: Assessing taxonomic, evolutionary and functional diversity. Urban Forestry & Urban Greening, 36, 90-99.
Morelli, F., Mikula, P., Benedetti, Y., Bussière, R., Jerzak, L., & Tryjanowski, P. (2018). Escape behaviour of birds in urban parks and cemeteries across Europe: Evidence of behavioural adaptation to human activity. Science of the total environment, 631, 803-810.
Tryjanowski, P., Morelli, F., Mikula, P., Krištín, A., Indykiewicz, P., Grzywaczewski, G., ... & Jerzak, L. (2017). Bird diversity in urban green space: A large-scale analysis of differences between parks and cemeteries in Central Europe. Urban Forestry & Urban Greening, 27, 264-271.
Literatura uzupełniająca
Čanády, A., & Mošanský, L. (2017). Public Cemetery as a biodiversity hotspot for birds and mammals in the urban environment of Kosice city (Slovakia). Zoology and Ecology, 27(3-4), 185-195.
Löki, V., Deák, B., Lukács, A. B., & Molnár, A. (2019). Biodiversity potential of burial places–a review on the flora and fauna of cemeteries and churchyards. Global Ecology and Conservation, 18, e00614.
