Bocian biały Ciconia ciconia należy do najlepiej i najdłużej badanych gatunków dzikich zwierząt, nadaje się więc szczególnie dobrze do oceny zmian parametrów biologicznych w czasie. Gniazda zakłada w obrębie siedzib ludzkich, jest więc względnie łatwym obiektem badań, a dzięki wielowiekowemu powiązaniu z człowiekiem jest w wielu krajach darzony wyjątkową sympatią, zaś w Polsce wręcz traktowany jako część dziedzictwa narodowego i ikona krajobrazu wiejskiego. Dzięki tym cechom już u początków nowoczesnej ornitologii podejmowano próby oszacowania wielkości populacji bociana oraz powiązania jej dynamiki z potencjalnymi zmiennymi modyfikującymi: przemianami obszarów rolnych, agrotechniki, klimatu.
Pierwszy ogólnopolski spis gniazd bocianich odbył się w 1958 r., niestety jego wyników właściwie nigdy nie podsumowano. Zachowały się jednak wielkie i unikatowe materiały ankietowe dotyczące występowania bociana w Polsce, nadsyłane wówczas przez nauczycieli szkół gromadzkich, do których kierowano ankiety bocianie w 1958 r. Czasy były trudne, a ogromy trud obserwatorów podsumował dopiero po 10 (!) latach dr Jan Szczepski, w bardzo skromnym, bo zaledwie jednostronicowym artykule ogłoszonym na łamach "Przyrody Polskiej". Ocenił on stan polskiej populacji lęgowej w 1958 r. na zaledwie 10 000 par, naprawdę niewiele w świetle późniejszej wiedzy o bocianie. Zatem po 62 latach grupa polskich badaczy postanowiła raz jeszcze przyjrzeć się zebranym wówczas danym i właśnie na łamach The European Zoological Journal ukazała się praca podsumowująca ich dokonania.
Wyniki przedstawione w pracy oparto na przejrzeniu sporej części tych materiałów (28 losowych powiatów) oraz opracowaniu ich z wykorzystaniem nowoczesnych technik analitycznych. Jego celem było retrospektywne oszacowanie wielkości krajowej populacji bociana białego w 1958 r. i jej zmian przestrzennych, a także długoterminowych zmian liczebności w Polsce i całym geograficznym zasięgu. Uzyskane wyniki wskazują, że szacowana wielkość krajowej populacji w 1958 r. wynosiła 46 100 par lęgowych, była największa w świecie i zbliżona do stanu obecnego. Rozmieszczenie na mapie Polski było nierównomierne i znane z późniejszych liczeń, z zagęszczeniami wzrastającymi wzdłuż osi SW-NE. Nierównomierne były także zmiany liczebności, z najsilniejszymi jednostkowymi spadkami w centralnej i południowo-wschodniej Polsce, co wiązano z transformacją obszarów rolnych. Interesującym wynikiem było wykazanie fluktuacji liczebności w ostatnich 60 latach, zwłaszcza silnego spadku w dekadach 1960 i 1970. Wynik ten przeczy tezom utrwalonym w bocianim piśmiennictwie o stabilnej lub nawet wzrostowej populacji bociana w kluczowej środkowoeuropejskiej ostoi. Odwrotnie, populacja ta miała wyraźny trend spadkowy (1,88% rocznie w latach 1958-1974), odpowiadający spadkom znanym z Zachodniej Europy. Z kolei obecne tendencje w demografii bociana są rozbieżne w Polsce – gdzie raczej notuje się trend spadkowy – i w populacji światowej, która wyraźnie wzrasta. Różnice te rzucają nowe światło na aktualną pozycję polskiej populacji bociana na tle populacji światowej, a także dynamiczne zmiany zasięgu i liczebności notowane w ostatnich dekadach.
Podsumowując, omawiana publikacja ukazuje demografię ważnego, dzikiego gatunku ptaka w różnych skalach przestrzennych oraz wydłuża wiedzę o stanie jego krajowej populacji w Polsce. I jak wspominają Autorzy, wydaje się, że zyskała przychylność recenzentów i redakcji The European Zoological Journal dzięki połączeniu kilku obszarów badawczych (biologia populacyjna, ekologia historyczna, nauka obywatelska), dużej przestrzennej i czasowej skali badań, a także dzięki kluczowej roli, jaką Polska pełni w utrzymaniu światowej populacji bociana białego.
Pozostaje mieć jedynie nadzieję, że materiały z ostatniego cenzusu zobaczą światło dzienne znacznie szybciej!
Cytacja: A. Wuczyński, G. Krogulec, Z. Jakubiec, P. Profus & G. Neubauer (2021) Population size and spatial distribution of the white stork Ciconia ciconia in Poland in 1958 with insights into long-term trends in regional and global population. The European Zoological Journal, 88:1, 525-539, DOI: 10.1080/24750263.2021.1898685
Artykuł ukazał się w formie wolnego dostępu i PDF możliwy do zdobycia tutaj - kliknij.
Przygotowano na podstawie materiałów prasowych przedstawionych przez Autorów.