Od wieków ludzie obserwują zachowania zwierząt, doszukując się w nich ukrytych znaczeń. Rolnicy, marynarze i myśliwi od dawna zwracali uwagę na nietypową aktywność ptaków, owadów czy ssaków. Miały być zwiastunem deszczu, suszy, czy nadchodzącego mrozu. Współczesna nauka bada, czy w tej ludowej mądrości kryje się prawda i czy zwierzęta rzeczywiście są w stanie przewidywać zjawiska atmosferyczne.
Historyczne obserwacje
Zanim ludzkość rozwinęła zaawansowane technologie meteorologiczne, zwierzęta były często wykorzystywane jako „naturalne barometry”. Na przykład w starożytnej Grecji i Rzymie istniała sztuka ornitomantyki – przepowiadania przyszłości na podstawie zachowań ptaków. Uważano przykładowo, że ptaki na co dzień niezwiązane z wodą odbywają kąpiele przed nadejściem deszczu. Czaple i ptaki morskie uciekające znad morza w kierunku lądu i wydające charakterystyczne dźwięki miały zwiastować nadejście silnego wiatru i burzy. Starożytni odnotowali również, że silną burzę zwiastuje pojawienie się rojów owadów oraz głośne dźwięki wydawane przez rzekotki. Pojawienie się w morzu wielu meduz miało zapowiadać sztorm.
W średniowiecznej Europie o zdolnościach zwierząt do przewidywania pogody pisał dominikanin św. Albert Wielki. Bardzo trafnie uważał on, że zwierzęta posiadają wyczulone zmysły pozwalające im reagować na subtelne bodźce zwiastujące zmianę pogody. Jego zdaniem zwierzęta miały również „instynkt samozachowawczy”, który nakazywał im unikać niebezpieczeństwa.
Przez późniejsze wieki, niezależnie od dociekań naukowych, obserwacje zachowań zwierząt i szukanie ich związku z pogodą rozwijały się w wiejskich społecznościach Europy. Były ważnym elementem wiedzy ludowej: uczyły uważnej obserwacji przyrody i wskazywały, co robić w obliczu zagrożenia. W Polsce do jeszcze nie tak dawna wykorzystywano przykładowo rzekotki drzewne jako „domowy barometr”. Rzekotka zmienia ubarwienie ciała w zależności od czynników zewnętrznych, w tym od temperatury i wilgotności powietrza, dzięki czemu mogła w pewnym stopniu „przewidywać” pogodę.
Współczesne badania – ciśnienie atmosferyczne a zachowanie zwierząt
Współczesna nauka coraz częściej zajmuje się analizą, w jaki sposób zwierzęta mogą reagować na zmiany pogodowe. Wiele zwierząt, zarówno lądowych, jak i wodnych, posiada wrażliwe mechanizmy sensoryczne, które pozwalają im wyczuwać zmiany w otoczeniu, zanim staną się one widoczne dla ludzi. Jednym z bardziej znanych przykładów są ptaki. Badania pokazują, że ptaki migrujące, takie jak bociany, wróble czy jaskółki, reagują na spadki ciśnienia atmosferycznego, zmieniając swoje trasy przelotowe, zanim nadciągnie burza. Podobnie drapieżne ptaki, takie jak orły czy sokoły, zmieniają swoje loty na niższe partie atmosfery w obliczu gwałtownych zmian pogody.
W przypadku owadów, niektóre gatunki, m.in. komarów, zmniejszają swoją aktywność w obliczu nadchodzących burz. Reagują na zmieniające się warunki pogodowe, w tym na wilgotność i ciśnienie, ograniczając swoją aktywność, aby uniknąć zagrożeń.
Zachowania zwiastujące zmiany pogody obserwuje się również u ssaków. Badania na bydle domowym pokazały przykładowo, że nagły spadek ciśnienia atmosferycznego, zwłaszcza przy wysokiej temperaturze otoczenia, wywoływał u krów silny stres. Poszukiwały wtedy cienia i źródła wody, lub kręciły się niespokojnie po pastwisku.
Liczne opisane w literaturze obserwacje dotyczą psów i kotów domowych, których nietypowe zachowania odnotowali właściciele. Wiele pupili domowych reaguje lękiem i nadpobudliwością na gwałtowne zmiany pogody, przykładowo nadchodzącą burzę. Według jednej z teorii, zdolność do przewidywania nadchodzących burz może wynikać z ich wrażliwego zmysłu słuchu, który pozwala im wyczuwać nadchodzące wyładowania atmosferyczne na długo przed tym, jak będą one słyszalne dla ludzi.
Zachowanie zwierząt wodnych
Zachowanie zwierząt wodnychWodne gatunki zwierząt również wykazują zdolność do przewidywania zmian atmosferycznych. Szczególnie interesujące są zachowania rekinów. Rekiny, które są wrażliwe na zmiany ciśnienia, opuszczają wody powierzchniowe na kilka tygodni przed huraganem. Badania wykazały, że drapieżniki te reagują na zmieniające się ciśnienie atmosferyczne. Eksperci twierdzą, że rekiny mogą być bardziej przydatne niż meteorolodzy w długoterminowych prognozach huraganów. Ich masowe wędrówki w głębsze pokłady oceanu są jasnym sygnałem, że zbliża się gwałtowna zmiana pogody.
Inne zwierzęta morskie, takie jak delfiny i wieloryby, również reagują na nadchodzące zmiany pogody. W niektórych przypadkach badacze zaobserwowali, że te ssaki zmieniają swoje trasy migracyjne w odpowiedzi na nadchodzące burze, dzięki czemu unikają zagrożeń na otwartym oceanie. Dzięki echolokacji, a także wyostrzonemu słuchowi i wrażliwości na zmiany ciśnienia i temperatury wody, delfiny i wieloryby potrafią reagować na subtelne zmiany atmosferyczne. Kiedy wyczuwają zbliżający się sztorm, mogą migrować w bezpieczniejsze wody i obniżać poziom aktywności, aby przetrwać niekorzystne warunki.
Sygnały ostrzegawcze od zwierząt domowych
Zdolność zwierząt do przewidywania zjawisk atmosferycznych jest szczególnie istotna w kontekście ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak huragany, tornada czy trzęsienia ziemi. Istnieją doniesienia, że zwierzęta domowe mogą reagować na nadchodzące katastrofy, zmieniając swoje typowe zachowania na bardziej niespokojne i chaotyczne. Na przykład psy i koty potrafią wykazywać niepokój na kilka godzin przed trzęsieniem ziemi, co sugeruje, że są w stanie wyczuwać subtelne wibracje ziemi, zanim dojdzie do większych wstrząsów.
W kontekście huraganów, niektóre badania wykazały, że psy, koty, a także dzikie ptaki, stają się bardziej niespokojne na kilka dni przed uderzeniem huraganu, co sugeruje, że wyczuwają zmiany w ciśnieniu atmosferycznym. Choć te obserwacje są fascynujące, naukowcy podkreślają, że wciąż potrzeba więcej badań, aby dokładnie zrozumieć mechanizmy stojące za tymi zachowaniami.
Więcej na temat zachowań zwierząt przed nadejściem katastrof naturalnych: Kozy przewidują wybuchy wulkanów. Naukowcy chcą wykorzystać ich zdolności.
Najważniejsze źródła:
Kaleta, Tadeusz. "Wpływ warunków pogodowych na zachowanie zwierząt." Zycie Weterynaryjne 99 (2024).
Heupel, M. R., C. A. Simpfendorfer, and R. E. Hueter. "Running before the storm: blacktip sharks respond to falling barometric pressure associated with Tropical Storm Gabrielle." Journal of fish biology 63.5 (2003): 1357-1363.
