Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, zgodnie z wymogami Obwieszczenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2478 gmin) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia suszą rolniczą dla następujących upraw: zbóż ozimych i jarych, rzepaku i rzepiku, buraka cukrowego, krzewów i drzew owocowych oraz truskawek za okres od 11 kwietnia do 10 czerwca 2016 roku.
W drugim okresie raportowania tj. od 11 kwietnia do 10 czerwca 2016 roku, stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na obszarze Polski. Wartości Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie których dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą, są na większości obszarów Polski ujemne
Susza rolnicza w obecnym okresie sześciodekadowym pogłębia się, obejmując coraz większe obszary, przybywa upraw których plony będą niższe o 20% z powodu suszy na obszarze gminy w tym roku w stosunku do plonów uzyskanych przy średnich wieloletnich warunkach pogodowych. W obecnym okresie sześciodekadowym wartości klimatycznego bilansu wodnego za pomocą których wyznaczana jest susza są niższe w stosunku do poprzedniego okresu.
Zagrożenie suszą występuje w 472 gminach (19,05% gmin Polski), na powierzchni 4,17% gruntów ornych skupionych w 10 województwach:
| • pomorskim • kujawsko-pomorskim • wielkopolskim • zachodniopomorskim • lubuskim |
• łódzkim • mazowieckim • dolnośląskim • podlaskim • opolskim |
W obecnym okresie sześciodekadowym susza rolnicza w Polsce notowana jest wśród czterech upraw:
zbóż ozimych,
zbóż jarych
krzewów owocowych
truskawek
Susza występuje na glebach I kategorii (gleby bardzo lekkie), grupa granulometryczna:
-piasek luźny,
-piasek luźny pylasty,
-piasek słabo gliniasty,
-piasek słabo gliniasty pylasty,
oraz na glebach II kategorii (gleby lekkie), grupa granulometryczna:
-piasek gliniasty lekki,
-piasek gliniasty lekki pylasty,
-piasek gliniasty mocny,
-piasek gliniasty mocny pylasty.
Tak jak w poprzednim okresie sześciodekadowym największa susza występuje wśród upraw zbóż jarych,odnotowano ją w dziesięciu województwach Polski w 472 gminach. Względem poprzedniego okresu sześciodekadowego nastąpił wzrost zagrożenia suszą aż o 396 gmin. Susza występuje w 19,05% gmin kraju, na powierzchni 4,17% gruntów ornych.
Tabela 1 zawiera szczegółowe dane dotyczące liczby gmin oraz % gmin i powierzchni gruntów ornych dla województw, w których susza występuje wśród zbóż jarych.
Susza występuje również wśród upraw zbóż ozimych, odnotowano ją w ośmiu województwach Polski w 279 gminach (11,26% gmin kraju) na powierzchni 1,95% gruntów ornych.
Tabela 2 zawiera szczegółowe dane dotyczące liczby gmin oraz % gmin i powierzchni gruntów ornych dla województw, w których susza występuje wśród zbóż ozimych.
Susza tak jak w poprzednim okresie sześciodekadowym nadal występuje w uprawach krzewów owocowych, odnotowano ją w siedmiu województwach w 247 gminach kraju. Względem poprzedniego okresu sześciodekadowego odnotowano wzrost zagrożenia suszą o 191 gmin. Susza wśród tych upraw występuje w 9,97% gmin Polski, na powierzchni 1,7% gruntów ornych.
Szczegółowe dane dotyczące suszy w województwach, w których odnotowano to zagrożenie przedstawia tabela 3.
Susza nadal występuje w uprawach truskawek, odnotowano ją w siedmiu województwach w 182 gminach Polski. Względem poprzedniego okresu sześciodekadowego odnotowano wzrost wystąpienia suszy o 167 gmin. Susza występuje w uprawie truskawek w 7,34% gmin kraju, na powierzchni 0,94% gruntów ornych.
Szczegółowe dane dotyczące suszy dla tej uprawy zamieszczono w tabeli 4.
Tak jak w poprzednim okresie sześciodekadowym (1 IV - 31 V 2016 r.) również w obecnym okresie najniższe wartości KBW występowały we wschodniej części Pojezierza Wielkopolskiego, na Kujawach, w zachodniej części Niziny Mazowieckiej, na Kaszubach, na Żuławach Wiślanych, na Ziemi Lubuskiej, na Nizinie Szczecińskiej oraz na Równinie Wałeckiej, ale tym razem były to wartości o ok. 30 mm niższe względem poprzedniego okresu i wynosiły od -150 do -179 mm. W dalszym ciągu niskie wartości KBW występowały również w południowych, wschodnich i zachodnich regionach Pojezierza Pomorskiego, w północnych rejonach Pojezierza Wielkopolskiego oraz na Mazowszu od -120 do -149 mm. Najwyższe wartości KBW (zbliżone do zera), tak jak w poprzednim okresie sześciodekadowym, odnotowano na znacznych terenach Polski południowej.
Tegoroczny kwiecień na znacznej powierzchni kraju był bardzo ciepły, na Pobrzeżu Słowińskim był ciepły a w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim był lekko ciepły. Najcieplej było w południowo-wschodniej Polsce, w południowej część Niziny Mazowieckiej i Śląskiej, na Kujawach, na Nizinie Wielkopolskiej z temperaturą powietrza ponad 9oC. Na pozostałych terenach kraju notowano temperaturę od 8 do 9oC. Jedynie na Pobrzeżu Słowińskim i w północno-wschodnich krańcach kraju temperatura była niższa, od 7 do 8oC oraz w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim, gdzie odnotowano 4-7oC. Temperatura powietrza w południowo-wschodniej Polsce, na Nizinie Mazowieckiej, na Kujawach była wyższa od średniej wieloletniej (1971-2000) od 0,5 do1,5oC.
Tegoroczny maj również był ciepły. Najcieplej było na Ziemi Lubuskiej oraz miejscami na obszarze Niziny Wielkopolskiej, Mazowieckiej, Szczecińskiej oraz na Kujawach, na tych terenach temperatura powietrza wynosiła ponad 15,5oC i była wyższa o 2oC od średniej wieloletniej. Na przeważającym obszarze kraju notowano temperaturę od 14 do 15oC, wyższą od wieloletniej o 1-1,5oC. Najchłodniej było w Sudetach i Karpatach oraz w północno-wschodniej części Pobrzeża Słowińskiego, od 12 do 14oC, jednakże względem temperatury wieloletniej, na tych terenach było cieplej od 1 do 1,5oC.
Pierwsza dekada czerwca charakteryzowała się stosunkowo wysoką temperaturą powietrza na dużym obszarze zachodniej Polski, wynoszącą od 17 do 18,5oC, im dalej w kierunku wschodnim tym było chłodnej. Na dużym terytorium we wschodnich terenach kraju notowano temperaturę wynoszącą ok. 15oC.
W kwietniu stwierdzono na obszarze Polski bardzo duże zróżnicowanie pod względem występowania opadów atmosferycznych. Bardzo niskie opady poniżej 20 mm wystąpiły na Wysoczyźnie Płońskiej, na Równinie Kutnowskiej i Gorzowskiej, na Pojezierzu Krajeńskim oraz na Żuławach Wiślanych, stanowiły one na tych obszarach od 50 do 60% normy wieloletniej. Niskie opady wynoszące 20-30 mm wystąpiły w północno-zachodnich obszarach kraju, stanowiąc w tych rejonach 60-90% normy. Na pozostałym terytorium kraju opady były wyższe, od 30 do 60 mm (100-130% normy), a w części południowo-wschodniej od 60 do 110 mm (130-170% normy).
W maju opady atmosferyczne również były bardzo zróżnicowane. Najniższe opady wystąpiły zwłaszcza na Ziemi Lubuskiej nawet poniżej 20 mm. Niskie opady wystąpiły w wielu rejonach kraju: na Nizinie Wielkopolskiej, Śląskiej na Kujawach, w południowej części Niziny Mazowieckiej, na Wyżynie Małopolskiej, Śląskiej, na Polesiu, Kaszubach, na Pojezierzu Zachodnio i Południowosuwalskim oraz w Kotlinie Sandomierskiej od 20 do 40 mm. Na przeważającym terenie Polski opady wynosiły od 40 do 60 mm. Najwyższe opady odnotowano na Przedgórzu Sudeckim i Karpackim, od 60 do powyżej 120 mm. Trzeba zaznaczyć, że tak duża zmienność wielkości opadów na terenie kraju wynikała z ich burzowego charakteru, obok terenów z bardzo wysokimi opadami występowały też obszary położone w bliskiej ich odległości, na których opady były bardzo małe.
Opady atmosferyczne w pierwszej dekadzie czerwca na bardzo dużym terytorium kraju były małe. Szczególnie niskie poniżej 5 mm wystąpiły na znacznych obszarach w północno-zachodnich terenach Polski oraz na Lubelszczyźnie. Na bardzo dużym obszarze notowano niskie opady wynoszące od 5 do 15 mm.
Na terenie kraju w obecnym okresie sześciodekadowym występowało bardzo duże zróżnicowanie pod względem zasobów wody dla roślin uprawnych. Duże niedobory wody notowane są w północno-zachodniej Polsce, jednakże szczególnie duży deficyt wody występuje na Kujawach powodując w tym rejonie znaczne obniżenie plonów. Zwłaszcza dotyczy to upraw zlokalizowanych na glebach słabych i bardzo słabych, na glebach cięższych problem niedoboru wody jest mniej odczuwalny. Brak wody zauważalny jest zwłaszcza u zbóż jarych i ozimych, krzewów owocowych oraz wśród truskawek.
Niekorzystny przebieg warunków pogodowych w okresie ostatniej zimy wpłynął, że rośliny są w gorszej kondycji a zatem ich reakcja na niedobory wody może dodatkowo spowodować, że plony ozimin mogą być w niektórych rejonach niższe od średnich wieloletnich.
Tegoroczny deficyt wody szczególnie odczuwalny jest w uprawach zbóż jarych, mimo iż na początku wegetacji wschody były dobre. Wczesne wystąpienie początku okresu wegetacji było niewątpliwie bardzo sprzyjającym zjawiskiem dla tych upraw, na plantacjach o opóźnionych siewach sytuacja jest już znacznie gorsza w porównaniu do upraw, w których przystąpiono do szybkiego wiosennego siewu zbóż. Rośliny, które zostały dotknięte niedoborem wody są słabo rozkrzewione, mają słabo rozwinięty system korzeniowy, są niskie, dolne liście zasychają, a wyższe są poskręcane. Przy obecnym znacznym niedoborze wody u tych roślin, taka sytuacja może spowodować, że straty w plonach tych upraw będą coraz większe.
Należy też zwrócić uwagę, że w całym kraju na plantacjach zbóż nadal występuje problem z występowaniem mączniaka prawdziwego oraz septoriozy paskowej liści a także notowane jest duże nasilenie skrzypionki zbożowej.
Te liczne problemy w wielu uprawach z pewnością spowodują obniżenie plonów a coraz niższe zasoby wody w glebie, powodują że straty te nadal rosną.
Źródło: Dla IUNG opracował dr hab. Andrzej Doroszewski, prof. nadzw.