USD -
3.8358
EUR -
4.2691
GBP -
5.0657
DKK -
0.5721
Tak ciepłe listopadowe dni, jakie w tym roku nam towarzyszą nie są typowe dla wieloletnich obserwacji, lecz zdarzają się ostatnimi laty coraz częściej. W kontekście uprawy roślin ozimych, szczególnie później sianych, to komfortowa sytuacja, bo zbliżyły się do optymalnych faz rozwojowych przed spoczynkiem zimowym. Jak wyglądają w tym momencie zboża siane w różnych terminach?
Plony roślin uprawnych są dodatnio skorelowane z długością okresu wegetacyjnego. U roślin ozimych zaczyna się on już jesienią, z przerwą na spoczynek zimowy. O ile późniejsze przechodzenie roślin w stan przerwy wegetacyjnej jest dość korzystne, to już brak tej przerwy jak to miało miejsce zimą 2019/2020 już takie dobre nie jest. Temperatury uniemożliwiające roślinom całkowitego zaprzestania wzrostu, a jednocześnie nie są sprzyjające dla kontunuowania wszystkich funkcji życiowych i odżywczych sprawiają, że rośliny korzystają z zgromadzonych substancji zapasowych, które powinny być wykorzystane dopiero wiosną w celu intensywnej regeneracji po zimie. Skutkiem tego może być gorszy wigor początkowy roślin, przyczyniający się do opóźnień w rozwoju wiosennym.
Zakończenie okresu wegetacji następuje w momencie, kiedy średnia dobowa temperatura powietrza nieprzerwanie utrzymuje się poniżej 5°C. Średnio w Polsce następowało to 6 listopada w wieloleciu 1971-2000, a w ostatnim wieloleciu 2001-2020 działo się to dopiero 12 listopada. Na tą dużą uśrednioną dla całego kraju zmianę składają się jeszcze większe regionalne różnice wynoszące nawet kilkanaście dni. To zmiana pozwalająca w tym czasie na osiągnięcie przez pszenicę ozimą 1-3 liści, gdy jeszcze 30 lat temu w tym okresie roku nie byłaby wstanie wykiełkować!
Fot. 1. Z każdą dekadą wzrasta średnia temperatura powietrza w listopadzie, co ma wpływ na dłuższy okres wegetacji (źródło: IUNG-PIB).
Tendencje te wskazują, że przyjęte kilkadziesiąt lat temu optymalne terminy siewu zbóż ozimych powinny zostać uaktualnione do obecnych realiów klimatycznych. Może nie należy ich zbytnio opóźniać, ale wydłużyć - tak samo jak wydłużeniu uległ jesienny okres wegetacji.
Jęczmień ozimy zasiany w optymalnym terminie zbyt wybujały
Jęczmień to gatunek spośród roślin ozimych który wymaga najwcześniejszych terminów siewu i nie toleruje zbytniego ich opóźniania. Zbytnie opóźnienie to aktualnie abstrakcyjny termin, którego nikt nie zna, dopóki nie zakończy się okres wegetacji. Z perspektywy minionego czasu można powiedzieć, że jęczmień zasiany w końcówce optymalnego terminu dla województwa kujawsko-pomorskiego tj. 18 września, w tej chwili posiada zbyt zaawansowaną fazę rozwojową i możliwe byłoby opóźnienie jego siewu o 7-10 dni. Rośliny aktualnie posiadają od 4 do 6 rozkrzewień, co przy obsadzie 320 roślin/m2 daje 1280-1920 pędów! Nawet po 30-sto procentowej wiosennej redukcji najsłabszych źdźbeł, jest to liczba znacznie przewyższająca optymalną wartość 750 kłosów na m2 plantacji jęczmienia ozimego dwurzędowego. Jeśli tak nadmiernie rozwinięta plantacja nie zostałaby zabezpieczona fungicydem w postaci zaprawy zawierającej s.cz. fluksapyroksad, obecnie występowałaby ogromna presja chorób liści m.in. plamistości siatkowej, mączniaka czy rynchosporiozy. Do tej pory to jedyna substancja donasienna, zabezpieczająca także liście nawet do wiosny.
Fot. 2. Wczesne siewy zbóż wymagają dobrego zabezpieczenia fungicydowgo już na etapie zaprawiania, aby zapobiec epidemicznemu rozwojowi chorób.
Choć wczesne siewy niosą za sobą większe szanse na lepsze plony, mogą także zwiększać ryzyko nadmierne rozwijających się chorób i szkodników już jesienią. Niesie to za sobą konieczność wykonywania dodatkowych jesiennych zabiegów, co skłania wielu rolników do umiarkowanego opóźniania zasiewów ozimych.
Pszenica w dobrej kondycji
Pszenica ozima ma zdecydowanie wolniejsze tempo jesiennego rozwoju. Sprawia to, że nawet plantacje zasiane w optymalnym terminie nie są za bardzo rozwinięte. Pszenica zasiana 26 września, a więc w terminie wskazywanym jako optymalny dla centralnej części kraju posiada 2-3 rozkrzewienia, co przy obsadzie 330 szt./m2 jest idealnym stanem. Rośliny na tej plantacji, przyjmują charakterystyczny rozłożysty pokrój, który ułatwia przetrwanie mroźnej zimy. Wysiewane nasiona na tym polu nie były zabezpieczane zaprawą chroniącą także liście, co daje zauważyć różnicę w stosunku do chronionego jęczmienia.
Fot. 3. Długi okres wegetacji sprzyja nadmiernemu rozwojowi chorób na roślinach, osłabiając je.
Pszenica siana 4 października, po poplonie, posiada 3 dobrze rozwinięte liście i nie nosi śladów chorób grzybowych. Plantacja założona po burakach, 22 października ma 2 nie w pełni rozwinięte liście, a pszenica dosiana po pryzmach buraczanych 3 listopada – dopiero wypuszcza kiełki. Opóźnianie siewu wymagało zwiększenia obsady, aby skompensować niedostateczną obsadę kłosów spowodowaną brakiem krzewienia jesiennego. W ostatnim z terminów zastosowano obsadę 380 nasion/m2 co przy przeciętnym wskaźniku 1,6 kłosa na roślinę dla tego terminu siewu pozwoli osiągnąć docelową liczbę 600 kłosów/m2.
Fot. 4. Spadki temperatury gleby w październiku przyczyniały się do coraz wolniejszego rozwoju każdej następnej partii wysiewanej pszenicy.
Szkodniki obecne do samego końca
Na wcześnie sianych plantacjach, gdzie nie były stosowane środki insektobójcze można zauważyć uszkodzenia roślin. Objawy zależą od szkodnika, który żerował na danej roślinie. Pojedyncze żółknięcie roślin, które łatwo jest wyciągnąć z ziemi ciągnąc za liście może świadczyć o żerowaniu łokasia garbatka, śmietki ozimówki, lub rzadziej ploniarki zbożowej. Aby wskazać konkretnego sprawcę niezbędna jest dokładniejsza analiza na miejscu szkody. Cichymi sprawcami chorób, których w tym momencie nie widać z daleka są mszyce, szczególnie ostatnie uskrzydlone pokolenie. Mogą one przelatywać z większych odległości i innych żywicieli, często będącymi nosicielami chorób wirusowych, którymi zarażają zboża. Najczęstszą chorobą zbóż jest żółta karłowatość jęczmienia, która może występować także na pszenicy. Nieodwracalne objawy zaobserwujemy dopiero wiosną, kiedy placowo zakażone rośliny nie będą chciały rosnąć, przyjmując karłowaty pokrój. Dlatego tak ważne jest jesienne zwalczanie mszyc na wcześnie sianych plantacjach, na które najczęściej najpierw nalatają mszyce.
Fot. 5. Uskrzydlone mszyce mogą przemieszczać się między roślinami i polami na znaczne odległości.
