W Krajowym Rejestrze Odmian już od kilku lat rejestrowanych jest więcej odmian mieszańcowych niż populacyjnych. Dotyczy to przede wszystkim kukurydzy, ale też coraz większego znaczenie nabierają mieszańce rzepaku i zbóż. Hybrydowemu żytu, jęczmieniowi ozimemu, pszenicy poświęca się dużo uwagi i raczej prędzej niż później zagoszczą one na stałe na naszych polach.
Mieszańcowe odmiany lepiej od populacyjnych poradziły sobie podczas ostatnich wymarznięć, a w trakcie suszy odnotowują wyższe plony. Hodowla mieszańców choć znacząco trudniejsza od hodowli odmian populacyjnych wykorzystuje naturalne procesy występujące w przyrodzie i nie należy jej mylić z inżynierią genetyczną i odmianami GMO zakazanymi w Unii Europejskiej.
Od początku historii rolnictwa czyli od około 8-10 tysięcy lat rolnicy starali wysiewać się nasiona, które wyglądały lepiej od innych, były dorodniejsze, pochodziły od roślin dających większy plon. Taka pierwotna selekcja roślin polegająca na doborze osobników do reprodukcji była prowadzona intuicyjnie, bez wiedzy dotyczącej procesów za to odpowiedzialnych. Rolnicy w taki sposób, z każdym kolejnym rokiem wpływali na pulę genową roślin nawet o tym nie wiedząc. Od momentu ustanowienia przez Mendla w XIX wieku prawa dziedziczenia genów, rozpoczęła się era hodowli roślin i zwierząt, a liczba nowych odmian zaczęła rosnąć w tempie geometrycznym. Uprawiane rośliny podlegały kontroli przez hodowców i były selekcjonowane pod względem pożądanych cech. Starano wychwytywać się pojawiające spontanicznie mutacje, a następnie specjalnie je wywoływać by z tysięcy roślin wybierać jedną, która będzie posiadała określoną cechę.
Wyprodukowanie odmian mieszańcowych było jednym z najważniejszych wydarzeń w historii rolnictwa i hodowli roślin. Hybrydyzacja roślin rozpoczęła się w roku 1920 roku od kukurydzy i objęła do naszych czasów większość warzyw, kwiatów i roślin rolniczych. Mieszańcami, hybrydami nazywamy pierwsze pokolenie roślin (także zwierząt) uzyskanych ze skrzyżowania ze sobą dwóch linii rodzicielskich. Każda z linii w pierwszym etapie jest samozapylana i nastawiona na uzyskanie jednej lub więcej cech. Ten etap prac hodowlanych może trwać nawet 7 – 8 lat. Hodowla każdej linii rodzicielskiej prowadzona jest osobno dla uzyskania określonej cechy. Pokolenie potomne powstałe ze skrzyżowania pokolenia rodzicielskiego oznacza się symbolem F1. Litera F pochodzi od łacińskiej nazwy filia/filius co oznacza córka/syn natomiast cyfra 1 to kolejność pokolenia w tym przypadku pierwszego. Jeśli wysieje się nasiona uzyskane z pokolenia F1 będzie to wtedy pokolenie F2. Symbol F1 zwyczajowo przyjęło się używać do oznaczenia odmian hybrydowych (mieszańcowych).
Odmianom mieszańcowym towarzyszy zjawisko wybujałości. W porównaniu do linii rodzicielskich hybrydy często wykazują szybszy wzrost i większy wigor. Plonują do 25 % więcej w stosunku do populacyjnych.Są bardziej jednorodne pod względem genetycznym niż linie populacyjne i dlatego łatwiej przewidywać ich jakość oraz kształt. Pozwala to np. na bezproblemowy zbiór kombajnem wielu gatunków warzyw. Mieszańce hoduje się by lepiej radziły sobie w złych warunkach środowiskowych, były bardziej odporne na suszę, choroby, spadki temperatur. Uprawa mieszańców wiąże się często z osiągnięciem wyższych plonów, lepszą zdolność kiełkowania. Odmiany hybrydowe wytwarzają silniejszy system korzeniowy i większą masę roślin. Dzięki hodowli wsobnej linii rodzicielskich można wyeliminować cechy niepożądane, a dobre cechy są ujawniane w potomstwie F1. Dla firm nasiennych istnieje jeszcze jeden ważny powód dla którego promują mocno taki rodzaj odmian. Nasiona odmian hybrydowych nie można reprodukować we własnym zakresie i trzeba corocznie kupować je od hodowców co daje im gwarancję zysków. Dodatkowo tylko hodowca ma wiedzę dotyczącą użytych linii do hodowli i sposobu przeprowadzenia krzyżowania.
Jednym z największych minusów hybryd oprócz ceny jest konieczność corocznego kupowania materiału siewnego i brak możliwości rozmnożenia go we własnym gospodarstwie. Wysianie nasion pochodzących z pokolenia F1 powoduje uzyskanie zwykle roślin niżej plonujących, mniej zdrowych i bardzo zróżnicowanych pod względem wyglądu. Nie wiadomą jest także jakie cechy rośliny się uzyska, a dodatkowo traci się zalety pokolenia F1.
Dla Portalu CenyRolnicze.pl:
mgr inż. Stanisław Świtek
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu