Zatrucia u bydła prowadzą do upadków lub pogorszenia kondycji i spadku wydajności. Może je wywołać wiele substancji znajdujących się na terenie gospodarstw i pastwisk. Czym może zatruć się bydło? Jak rozpoznać taki przypadek i kiedy wezwać lekarza weterynarii?
Kiedy podejrzewać zatrucie?
Zatrucia u bydła nie są rutynowo obserwowanymi przypadkami w terenie, jednak się zdarzają. Mogą mieć fatalne skutki dla zwierząt i bywają trudne do rozpoznania. Z tego powodu warto wiedzieć, co może być źródłem zatrucia u bydła i jakie objawy mogą na nie wskazywać. Szybkie rozpoznanie problemu jest kluczem do pomyślnego leczenia zwierząt.
Zatrucie u bydła możemy podejrzewać w momencie, gdy:
- wiele zwierząt ze stada zachoruje w tym samym czasie lub nagle padnie
- nie ma wyraźnych oznak tego, aby choroba rozprzestrzeniała się w stadzie ze zwierzęcia na zwierzę, tak jak w przebiegu infekcji
- występują nietypowe objawy z układu nerwowego i pokarmowego, nie przypominają powszechnych chorób zakaźnych, pasożytniczych czy metabolicznych
- zwierzęta miały dostęp do trujących materiałów (np. na pastwisku znaleźliśmy porzucony akumulator lub zgryzione trujące rośliny)
Poniżej opisujemy najczęstsze przyczyny zatruć u bydła i specyficzne objawy które mogą na nie wskazywać.
Zatrucie ołowiem
To jedno z najczęstszych zatruć obserwowanych u bydła. Zwierzęta mogą przypadkiem spożyć ołów przez obgryzanie starej, łuszczącej się farby ołowianej ze ścian budynków czy sprzętu. Źródłami ołowiu na pastwiskach mogą być porzucone baterie, akumulatory samochodowe, stary olej silnikowy, czy materiały hydrauliczne. Ołów wywołuje objawy ze strony układu nerwowego - pojawiają się nagle i niezależnie od tempa wchłaniania ołowiu. Zwierzęta stają się osowiałe, apatyczne i nadwrażliwe na bodźce – przesadnie reagują na dotyk i dźwięk. Pojawia się u nich ślepota, zwierzęta nie mają jednak żadnych widocznych zmian w oczach, często napierają głową o ściany lub wciskają ją w kąty.
Wraz z postępowaniem zatrucia stają się niespokojne, ryczą, zaczynają wpadać na różne przedmioty i zachowywać się „jak pijane”. Pojawić może się również kolka i charakterystyczne dla niej kopanie w brzuch i zgrzytanie zębami. Śmierć następuje nagle, lub po upływie kilku dni. Leczenie jest skuteczne właściwie tylko w przypadku szybkiego rozpoznania zatrucia (lub wykrycia takiej możliwości, np. po znalezieniu źródła ołowiu na pastwisku) i polega na dożylnym wstrzyknięciu środków chelatujących (wiążących) ołów. U krów, u których występują silne objawy neurologiczne leczenie zazwyczaj nie jest opłacalne i konieczna jest eutanazja. Objawy zatrucia ołowiem mogą przypominać objawy tężyczki pastwiskowej (niedobór magnezu).
Cielak w ciężkim stanie po zatruciu ołowiem z porzuconej na pastwisku baterii.
Źródło: State of New South Wales through the Department of Industry, Skills and Regional Development, 2015.
Zatrucie miedzią
W przypadku miedzi szkodliwy jest zarówno jej niedobór, jak i nadmiar w diecie. U bydła najczęściej obserwuje się przewlekłe zatrucia miedzią w wyniku długotrwałej, nadmiernej suplementacji miedzi, lub skarmiania paszą zanieczyszczoną miedzią. Przez kilka tygodni-miesięcy takiej diety w wątrobie zwierząt gromadzą się duże ilości miedzi, która mogą zostać nagle uwolnione do krwi i spowodować objawy zatrucia.
Objawy kliniczne przewlekłego zatrucia miedzią są spowodowane rozpadem krwinek czerwonych. Bydło jest osłabione, osowiałe, otępiałe – osobniki z objawami zatrucia izolują się od reszty stada. Apetyt jest bardzo słaby, pojawiają się cuchnące biegunki i żółtaczka (zażółcone błony śluzowe). Zatrucie ma zejście śmiertelne. Leczenie w każdym przypadku indywidualnie dobiera lekarz weterynarii. Szybkie rozpoznanie niepokojących objawów i usunięcie źródła miedzi są kluczowe dla pomyślnej terapii.
Zatrucie pestycydami
Warto pamiętać, że wszystkie chemiczne nawozy i środki ochrony roślin są potencjalnym źródłem zatrucia dla bydła. Wśród pestycydów szczególnie niebezpieczne są te zawierające środki fosforoorganiczne (wykorzystywane do zwalczania owadów). Spożycie roślin zanieczyszczonych dużymi ilościami tych związków, lub przypadkowa ekspozycja na nie np. przez kontakt z opakowaniami po pestycydach prowadzić może od zatrucia.
U zwierząt pojawia się wtedy w pierwszej kolejności obfite ślinienie się, a następnie objawy z przewodu pokarmowego – kolka i biegunka. W dalszej kolejności występuje drżenie mięśni, a następnie ich sztywność przechodząca w paraliż. Na tym etapie nasila się kolka, zwierzęta obficie się pocą, mają trudności z oddychaniem, po czym bardzo szybko następuje śmierć. W leczeniu wykorzystuje się wlewy dożylne z siarczanem atropiny, który znosi negatywne skutki związków fosforoorganicznych.
Zatrucie azotanami
Ciężkie zatrucia u bydła notuje się po spożyciu azotanów, które są obecne w dużych ilościach w roślinach kapustowatych oraz w niektórych nawozach. Zazwyczaj przyczyną zatrucia jest spływ powierzchniowy nawozów z pól na pastwiska, lub zanieczyszczenie nawozami paszy, która jest zadawana bydłu. W przebiegu zatrucia u zwierząt obserwuje się silną duszność i sinicę (blade lub niebieskie błony śluzowe) oraz przyspieszenie rytmu serca (wyczuć można przyspieszone, słabe tętno). W zależności od ilości spożytych azotanów, zwierzę może paść w ciągu 1-24 godzin.
W sekcji zwłok można zauważyć charakterystyczny, czekoladowo-brązowy kolor krwi. Jest to wynik działania azotanów, które zmieniają czerwony barwnik krwi (hemoglobinę) na brązowy związek (methemoglobinę), która nie może wiązać tlenu (stąd duszność i sinica). W przypadku podejrzenia zatrucia azotanami bydłu podaje się dożylnie błękit metylenowy. Kluczowe jest szybkie rozpoznanie i natychmiastowe odizolowanie zwierząt od źródła azotanów.
Cząsteczki ołowiu z baterii w żwaczu u padłego cielęcia.
Źródło: State of New South Wales through the Department of Industry, Skills and Regional Development, 2015.
Zatrucie kwasem pruskim
Zatrucie kwasem pruskim, inaczej cyjanowodorem, może mieć miejsce w przypadku zjedzenia przez bydło roślin o wysokiej zawartości cyjanków. Powstają i gromadzą się one w roślinach w czasie niekorzystnych warunków klimatycznych lub opóźnionego wzrostu – są naturalną bronią roślin. Zazwyczaj są obecne w młodych i odrastających liściach. Gromadzą się w dużych ilościach w przypadku np. opóźnionego wzrostu młodych pędów przez przymrozki lub długotrwałą suszę.
Z tych powodów nie zaleca się zbyt wczesnego rozpoczynania wypasu wiosną – rośliny powinny osiągnąć odpowiednią wysokość, jak również zbyt wczesnego wyprowadzania zwierząt na wypas po okresie przymrozków lub suszy. Cyjanki gromadzą takie rośliny, jak kukurydza, lucerna, koniczyna, wyka, len, manna mielec, kłosówka wełnista i jaskry.
W sierpniu zeszłego roku we Włoszech w wyniku wypasu bydła na polu młodego sorgo po okresie suszy padło kilkadziesiąt krów. Zatruły się cyjankami, które również i tak roślina gromadzi w sobie w niekorzystnym klimacie. Ryzyko zatrucia jest wysokie również na obszarach, gdzie w glebie znajduje dużo azotu w stosunku do fosforanów, co może być wynikiem nieodpowiedniego nawożenia.
Przebieg zatrucia u bydła zależy w dużym stopniu od ilości spożytych cyjanków. Najbardziej na ostre objawy narażone będą zwierzęta wygłodzone, które w szybkim tempie zjedzą duże ilości szkodliwych roślin. Objawy ze strony układu oddechowego, nerwowego i mięśniowego pojawić się wtedy mogą szybko po spożyciu roślin i w ciągu godziny skończyć zejściem śmiertelnym. W łagodniejszych przypadkach podejrzenia narażenia na szkodliwe rośliny lekarz weterynarii indywidualnie decyduje o postępowaniu terapeutycznym.
Przekrwiony trawieniec u cielęcia padłego po zatruciu cyjankami.
Źródło: Kennedy, Aideen, et al. "Suspected cyanide toxicity in cattle associated with ingestion of laurel-a case report." Irish Veterinary Journal 74 (2021): 1-6.
Trujące rośliny z pastwisk
Bydło może natknąć się na pastwiskach również na inne szkodliwe rośliny, które zawsze zawierają w sobie pewną ilość toksycznych substancji. Spożycie niektórych może wiązać się z ostrymi objawami zatrucia, inne mogą mieć nieco bardziej subtelne skutki i np. spowodować spadek apetytu i pogorszenie produkcji mleka.
Zwierzęta zazwyczaj instynktownie unikają jedzenia trujących roślin, zwłaszcza jeśli dostępne jest lepsze źródło pożywienia. Do zatruć z powodu zjedzenia szkodliwych roślin dochodzi więc zazwyczaj w przypadku gdy zwierzęta są wypuszczane na nowe pastwisko w momencie gdy są głodne, lub na pastwisku brakuje paszy z powodu nadmiernego wypasu, lub np. suszy.
Do szkodliwych dla bydła roślin należą:
- wilczomlecz sosnka, ziarnopłon wiosenny, kaczyniec
- jaskier ostry, naparstnica, irys, komosa strzałkowata
- mnich, łubin, ostróżka, mlecz, cykuta wodna (szalej jadowity)
- szczaw polny, gniadosz błotny, mak polny, pszeniec gajowy
- dąb, czarny bez, kasztanowiec, robinia akacjowa, aronia
Warto nauczyć się rozpoznawać te rośliny i znać skład gatunkowy naszych pastwisk, pól, a także siana które otrzymują zwierzęta.
Szczaw polny
Źródło: Wikimedia / CC BY-SA 3.0
Źródła dostępne u autorki
