Jakie szczepionki na zapalenie wymienia są obecnie dostępne na rynku? Czy faktycznie są skuteczne? Podsumowujemy najważniejsze kwestie związane ze szczepieniami w walce z mastitis w stadzie.
Sposób na redukcję kosztów – i zużycia antybiotyków
Zapalenie wymienia (mastitis) to jedna z najdroższych chorób bydła mlecznego. Szacuje się, że jeden przypadek klinicznego mastitis w stadzie wiąże się ze stratą średnio 100-200 zł za odrzucone mleko. Leczenie zazwyczaj oznacza wydatek kolejnych 100-500 zł. Duże, nieco bardziej „ukryte” straty generuje również trudna do wykrycia, podkliniczna forma mastitis – przez spadek produkcji mleka i zwiększenie liczby komórek somatycznych w mleku.
Więcej na temat kosztów związanych z zapaleniem wymienia można przeczytać tutaj: Mastitis generuje ogromne koszty. Jak je zmniejszyć?
Zapalenie wymienia jest jednocześnie najczęstszą przyczyną stosowania antybiotyków w gospodarstwach mlecznych. Zużycie antybiotyków w Polsce jest niezwykle wysokie na tle innych państw europejskich, do czego przyczynia się nieostrożne wykorzystywanie ich w rolnictwie. Nadmierne stosowanie tych leków sprawia, że bakterie się na nie uodparniają, a przez to mogą powodować niemożliwe do wyleczenia infekcje – również u ludzi.
Dlaczego w cenie są strategie pozwalające zmniejszyć konieczność leczenia zwierząt za pomocą antybiotyków. Jedną ze nich jest stosowanie u krów mlecznych szczepionek chroniących przed patogenami powodującymi mastitis. Na rynku dostępne są szczepionki skierowane przeciwko bakteriom często odpowiadającym za zapalenie wymienia – m.in. gronkowcom (gronkowiec złocisty S. aureus oraz gronkowce CNS), bakteriom Streptococcus uberis oraz E. coli. Nadal nie są masowo stosowane, ponieważ wielu rolników ma wątpliwości co do ich skuteczności. Czy są więc warte inwestycji?
Czy w naszym stadzie szczepionki będą pomocne?
Niestety, jak dotąd nie powstały preparaty w 100% chroniące krowy mleczne przez rozwinięciem zapalenia wymienia. Dostępne na rynku szczepionki mogą być ważnym i skutecznym elementem zwalczania mastitis w stadzie – ale tylko, jeśli zostaną połączone z innymi działaniami. Należy traktować je jako ostatni element udanego programu walki z mastitis w stadzie.
Na rozwój zapalenia wymienia u krów ma wpływ ma bowiem wiele różnych czynników, przede wszystkim:
- higiena otoczenia
- warunki klimatyczne
- rodzaj podłoża i legowisk
- gęstość obsady
- procedura doju (poprawność działania urządzeń udojowych, odpowiednia częstość wymiany gum strzykowych, prawidłowa rutyna doju)
- prawidłowa strategia zasuszania
- żywienie (poziom białka, energii, włókna, witamin i minerałów)
- stres
- obniżenie odporności przez choroby zakaźne (zwłaszcza BVD/IBR)
Dodatkowo mastitis może być wywołane przez różne patogeny, co wpływa na skuteczność profilaktyki i leczenia. Dlaczego przed wprowadzeniem szczepień w stadzie należy skonsultować się z lekarzem weterynarii. Jeśli przyczyną zapaleń wymienia w stadzie nie są niewłaściwe warunki utrzymania, a także wyeliminowano w stadzie występowanie chorób zakaźnych, to można pomyśleć o programie szczepień.
W kolejnym kroku należy przebadać próbki mleka pod kątem występujących tam bakterii, aby stwierdzić, jakie patogeny wywołują mastitis w naszym stadzie. Wyniki badań powiedzą nam, czy szczepionki będą skuteczne. Ważna będzie również informacja o odsetku zwierząt w stadzie, u których występuje zakażenie.
W program szczepień warto zainwestować szczególnie w przypadku, gdy u wielu zwierząt w stadzie występuje zapalenie wymienia spowodowane przez gronkowca złocistego opornego na antybiotyki. O wysokim odsetku zakażeń mówimy, jeśli wykryte zostanie ono u min. 20% zwierząt przy liczebności stada powyżej 20-30 sztuk. Szczepionki są zalecane również w przypadku trudnych do wyleczenia zapaleń wymienia na tle zakażenia bakteriami E. coli.
Dostępne preparaty i zalecane stosowanie
Obecnie w naszym kraju zarejestrowane do użytku są trzy komercyjne szczepionki stosowane w profilaktyce mastitis:
- UBAC - szczepionka przeciw Streptococcus uberis
- MASTIBIOVAC - szczepionka przeciw: Streptococcus agalactiae, Streptococcus dysgalactiae, Streptococcus uberis, Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, Arcanobacterium pyogenes, Escherichia coli
- Startvac – szczepionka przeciw Staphylococcus aureus, Escherichia coli
Wyniki badań terenowych pokazują, że dobre efekty można osiągnąć szczepiąc jałówki i krowy w okresie przedwycieleniowym. Dokładny moment szczepienia i liczba dawek powinny być dostosowane do zaleceń producenta preparatu i lekarza weterynarii ustalającego program szczepień.
Warto podkreślić, że obecnie stosowane szczepionki nie wyleczą już istniejącego zapalenia wymienia. Stosuje się je u zdrowych zwierząt. Skuteczność szczepionek na mastitis polega na tym, że zmniejszają liczbę nowych przypadków– klinicznych i podklinicznych – w całym stadzie. Redukują więc koszty leczenia zwierząt i zwiększają wydajność mleczną w stadzie. Co jednak zniechęca niektórych rolników, nie działają natychmiastowo i same w sobie nie zmniejszają liczby komórek somatycznych w mleku zbiorczym. Z mastitis trzeba walczyć wielokierunkowo, a na efekty trochę poczekać.
Warto wspomnieć, że u bydła stosować można również tzw. autoszczepionki, a więc szczepionki „szyte na miarę” – skierowane wobec bakterii, które wywołują mastitis w danym gospodarstwie. Czy jest to opcja warta inwestycji - warto spytać lekarza weterynarii prowadzącego nasze stado.
Źródła dostępne u autorki
