Brak strachu przed zmianą otoczenia gwarancją dobrego produktu

Zwierzęta hodowlane stają w obliczu poważnych zmian w swoim środowisku gdy przechodzą przez różne fazy cyklu produkcyjnego. Przykładem jest między innymi wprowadzenie ich do nowego systemu utrzymania, zapewnienie innego rodzaju paszy, mieszanie ze sobą niespokrewnionych osobników, czy kontakt z nowymi obcymi ludźmi. Procesy, które zmniejszają niepewność zwierząt w nowych warunkach są bardzo ważne z punktu widzenia dobrostanu oraz ich wydajności. W jaki sposób zwierzęta gospodarskie mogą nauczyć się adaptacji do nowego środowiska? Znajomość biologicznych potrzeb danego gatunku jest niezwykle ważna na etapie projektowania systemów utrzymania i procedur zarządzania fermą. Natomiast poznanie tych zachowań może w znacznym stopniu wpłynąć na ograniczenie problemów hodowlanych wynikających ze zmian środowiskowych.

W pracach poświęconych zwierzętom, w których porusza się tematykę adaptacji do danego systemu utrzymania, podkreśla się, że organizacja behawioralna zwierząt domowych była ukształtowana przez ewolucję, co skutkuje specyficznymi dla gatunku potrzebami behawioralnymi, które należy uwzględnić projektując koje, klatki czy boksy. W badaniach nad zachowaniem świń domowych trzymanych w półnaturalnych zagrodach zaobserwowano, że potrzeba budowania gniazd nie uległa zmianie i dalej jest to naturalne zjawisko dla loch. Badania te, w naturalny zatem sposób kwestionują porody loch w kojcach, w których nie zapewniono samicom słomy. Ponadto przeprowadzono badania eksperymentalne analizujące organizacje behawioralną loch rodzących. Na ich podstawie wnioskowano, że lochy są silnie zmotywowane, aby mieć dostęp do materiałów do budowy gniazd dzień przed porodem. Dzięki tym wynikom powstały systemy przeznaczone dla loch rodzących (Cronin i in. 2000). Co więcej, powszechnie uważa się, że dobrostan zwierząt gospodarskich jest na wysokim poziomie, jeśli zwierzęta zachowują się naturalnie, tj. w sposób, w jaki ich zachowanie zostało ukształtowane w procesie adaptacji i w ten sposób zaspokajane są ich potrzeby behawioralne. Pojęcie adaptacji odnosi się jednak także do zmian w zachowaniu, a wywołane jest procesami w ciągu życia zwierzęcia. W związku z tym należy rozważyć wprowadzenie procesu uczenia się, aby móc oceniać zdolności przystosowawcze zwierząt do radzenia sobie z danym systemem utrzymania (co jest związane bezpośrednio z zasadą działania programów dobrostanowych na fermach).

Jeśli niekorzystną sytuację można załagodzić poprzez reakcję radzenia sobie z nią, to może to mieć pozytywny wpływ na zmianę oceny danej sytuacji przez zwierzę. Pierwsze kilka godzin lub dni po wprowadzeniu zwierzęcia hodowlanego do danego systemu utrzymania może prowadzić do znaczących zmian w zachowaniu. Co ciekawe, pomimo promowania haseł o odpowiednim dobrostanie, nie ma technik, które pozwalają na naukę odpowiednich wzorców, które wpłynęłyby na zminimalizowanie stresu zwierząt (w przeciwieństwie do zwierząt towarzyszących). Zazwyczaj badania oceniające dobrostan zwierząt hodowlanych w danym gospodarstwie rozpoczyna się, gdy zwierzęta są już przyzwyczajone do warunków w pomieszczeniach inwentarskich. Jednakże cały proces „przyzwyczajania się” może mieć znaczny wpływ na finalne wyniki np. jakości mięsa. W latach 70. XX wieku przeprowadzono badania na kurach nioskach (Wood-Gush i Duncan, 1976) oraz świniach (Wood-Gush i in. 1990), dotyczące zachowania zwierząt, które zostały wpuszczone do środowiska półnaturalnego. Według autorów pierwsza faza jest kluczowa dla przystosowania się do nowego środowiska.

Czego zwierzęta powinny się nauczyć?

Jeśli zwierzęta nie są uwiązane lub umieszczone w klatkach, powinny móc się poruszać i korzystać z różnych miejsc. Obecne systemy półotwarte zapewniają zasoby (pokarm i wodę) w różnych miejscach, hodowca oczekuje, że zwierzęta będą umiały z nich korzystać. Co więcej w przypadku drobiu, w systemach wolierowych wykorzystuje się także miejsce gniazdowania i grzędy (które znajdują się na różnych poziomach nad ziemią). Kiedy zwierzęta są wprowadzane do takiego systemu utrzymania, muszą nauczyć się, jak z takich zasobów korzystać. Dla przykładu, oczekuje się, że prosięta odsadzone od matki (którą utrzymuje się na rusztach) i przeniesione do zarusztowanego kojca na tucz, będą umiały korzystać w poideł, karmideł i nie będą zanieczyszczać ściółki.

Jeśli jednak podłoga częściowo tylko składa się z rusztu, to ze względów dobrostanu, zoohigieny i wygody dla zwierząt (częściowo także dla rolnika), lepiej będzie, aby zwierzęta używały np. perforowanej części kojca jako obornik, a solidną podłogę wykorzystywać będą jako miejsce do leżenia.

Na pierwszy rzut oka takie zróżnicowanie w wykorzystaniu różnych obszarów w systemie utrzymania wydają się być banalne. W końcu koje są tak zaprojektowane, aby obszary aktywności i odpoczynku były oznaczone. Istnieją jednak dowody na to, iż jest to problem. Tuczniki często zanieczyszczają podłogę kojca, kury znoszą jaja poza gniazdem, a krowy mleczne leżą w alejkach (poza boksami). Badania eksperymentalne na gatunkach hodowlanych wykazały, że zwierzęta dobrze sobie radzą z rozwiązywaniem zadań wymagających pamięci przestrzennej. Dla przykładu już pod koniec XX wieku, Mendl i in. (1997) podali, że świnie pamiętają lokalizację pożywienia do 2 godzin od jego podania. Natomiast Dumont i Petit (1998) wykazali, że owce pamiętają lokalizację przestrzenną karmideł, na których znalazły jedzenie. Stwierdzili także, że wydajność owiec zmniejszyła się, gdy odstęp między kolejnymi karmieniami wydłużył się do 72 godzin. Podobnie u piskląt, które trenowano, aby znajdowały pożywienie zakopane pod trocinami pośrodku kwadratowej zagrody. Podczas testów na wybiegu o większym lub mniejszym rozmiarze, pisklęta szukały jedzenia głównie na podstawie względnej odległości pokarmu od ściany zagrody, co dowodzi, że ptaki również mają pamięć przestrzenną (Tommasi i Vallortigara, 2000). Zarówno pisklęta, jak i wypasane bydło, mogą wykorzystywać pamięć przestrzenną, aby określić lokalizacje pokarmu. Co więcej, bydło pamięta lokalizację smacznej trawy do 48 dni (Zimmerman i in. 2003). Biorąc pod uwagę powyższe, gdy zwierzęta hodowlane nie wykorzystują odpowiednio danego obszaru systemu utrzymania, jest mało prawdopodobne, aby było to spowodowane jakimikolwiek trudnościami w zapamiętywaniu lub lokalizacji przestrzennej.

Dlatego musimy raczej założyć, że obszar, w którym dane negatywne zachowanie zostało wyeksponowane był niewłaściwie zaprojektowany. Możliwe, że pomieszczenie nie jest wystarczająco przygotowane pod preferencje zwierząt. Dla przykładu, locha przed proszeniem wybierze boks ze słomianą ściółką, dodatkowo ogrodzony od sąsiednich zagród. Schmid (1997) obserwował proces adaptacji tuczników. Stwierdził, że tuż po wprowadzeniu zwierząt są one rozproszone, z każdym kolejnym dniem zachowanie to ustępuje i świnie zaczynają szukać miejsca do odpoczynku. Dlatego też poza samą preferencją, trzeba pamiętać o dostosowaniu pomieszczeń do zwierząt. Nie chodzi o ich gabaryty, a o specyficzne zachowania i potrzeby.

Powszechnie wiadomo, że zwierzęta gospodarskie mogą tworzyć hierarchię w stadzie. Natomiast w jaki sposób pomieszczenia oddziałują na jej strukturę? Proces tworzenia hierarchii w grupie może się różnić w zależności od wielkości grupy. Andersen i in. (2004) stwierdzili, że liczba agresywnych zachowań (bójek) zmniejszyła się wraz ze wzrostem wielkości grupy (i wielkości kojców) w grupach prosiąt odsadzonych od matki. D’Eath i Keeling (2003) uważają, że kury nioski, które trzymane były w małych grupach zachowywały się bardziej agresywnie wobec przedstawicieli tego samego gatunku przebywając w małych klatkach hodowlanych, niż kury trzymane w dużych grupach. Poznanie osobników tej samej grupy może skutkować nawiązaniem relacji społecznych, co będzie wynikiem uczenia się.

Wraz z rozwojem technologii stosowanych w hodowli zwierząt zwiększono także wyposażenie. Przykładowo, lochy uczą się jeść za pomocą elektronicznych stacji karmienia, bydło mleczne przyzwyczajane jest do w pełni zautomatyzowanych stacji zdajania. Hodowcy, aby zachęcić zwierzęta stosują bodźce zapachowe. Pasza wzbogacona jest w komponenty smakowo-zapachowe, które odpowiadają zwierzętom i takie działanie ma na celu zachęcenie zwierząt do „współpracy” z automatycznymi robotami. Natomiast warto także wykorzystać specyficzne zachowania rasowe. Odnotowano również, że nowonarodzone jagnięta nauczyły się ssać mleko z wiadra zaopatrzonego w smoczek w ciągu 3 dni, jeśli w ich grupie był starszy i doświadczony osobnik. W drugiej grupie, w której były tylko młodsze osobniki, ten sam proces trwał 9 dni. W przypadku drobiu i świń wykorzystano starszego osobnika do nauki karmienia z karmideł, w których pasza została nasypana po naciśnięciu przycisku.

Podsumowując, na zdolność zwierząt hodowlanych do przystostosowania się do warunków panujących w pomieszczeniach i radzenia sobie z nimi wpłw mają procesy uczenia się. Badania w tym kierunku, polegające na obserwacji, są niezwykle ważne, aby móc identyfikować, jak rozwiązywać problemy wynikające z ciągle zmieniających się warunków na fermie. Dział hodowlany jest prężnie działającą gałęzią przemysłu rolnego. Selekcja w kierunku wydajności, ale i zachowania, wymaga na hodowcach ciągłych zmian sposobu utrzymania zwierząt, aby finalnie otrzymać produkt najwyższej jakości, przy jednoczesnym ograniczeniu cierpienia zwierząt, wynikającym ze źle zaprojektowanych, urządzonych i wzbogaconych pomieszczeń.

Na podstawie:

1. Jensen, P., 1989. Nest site choice and nest building of free-ranging domestic pigs due to farrow. Anim. Behav. Sci. 22, 13–21
2. Cronin, G.M., Lefe´bure, B., McClintock, S., 2000. A comparison of piglet production and survival in the Werribee Farrowing Pen and conventional farrowing crates at a commercial farm. J. Exp. Agric. 40, 17–23.
3. Wood-Gush, D.G.M., Duncan, I.J.H., 1976. Some behavioural observations in domestic fowl in the wild. Appl. Anim. Ethol. 2, 255–260.
4. Wood-Gush, D.G.M., Vestergaard, K., 1989. Exploratory behavior and the welfare of intensively kept animals. Agric. Ethics 2, 161–169
5. Cronin, G.M., Lefe´bure, B., McClintock, S., 2000. A comparison of piglet production and survival in the Werribee Farrowing Pen and conventional farrowing crates at a commercial farm. J. Exp. Agric. 40, 17–23.
6. Mendl, M., Laughlin, K., Hitchcock, D., 1997. Pigs in space: spatial memory and its susceptibility to interference. Behav. 54, 1491–1508.
7. Dumont, B., Petit, M., 1998. Spatial memory of sheep at pasture. Anim. Behav. Sci. 60, 43–53
8. Tommasi, L., Vallortigara, G., 2000. Searching for the center: spatial cognition in the domestic chick (Gallus gallus). Exp. Psychol. Anim. Behav. Proc. 26, 477–486
9. Zimmerman, P.H., Pope, S.J., Guilford, T., Nicol, C.J., 2003. Navigational ability in the domestic fowl (Gallus gallus domesticus). Anim. Behav. Sci. 80, 327–336.
10. Schmid, H., 1992. Arttypische Strukturierung der Abferkelbucht. In: Aktuelle Arbeiten zur artgema¨ssen Tierhaltung 1991, KTBL-Schrift 351, KTBL, Darmstadt, pp. 27–36
11. Andersen, I.L., Naevdal, E., Bakken, M., Bøe, K., 2004. Aggression and group size in domestic pigs, Sus scrofa: when the winner takes it all and the loser is standing small. Behav. 68, 965–975.
12. D’Eath, R.B., Keeling, L.J., 2003. Social discrimination and aggression by laying hens in large groups: from peck orders to social tolerance. Anim. Behav. Sci. 84, 197–212.

Autor: Joanna Składanowska-Baryza

Absolwentka Wydziału Medycyny Weterynaryjnej i Nauk o Zwierzętach Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Ukończyła studia magisterskie w języku angielskim na specjalności Animal Production Management i w tym kierunku realizuje prace doktorską. Aktualnie zajmuje się oceną surowca mięsnego, w szczególności mięsa króliczego. Jest współautorką wielu artykułów naukowych oaz autorką artykułów popularno-naukowych w tej dziedzinie.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.   Wszystkie artykuły autora

Najnowsze artykuły autora:

• Czy „hodowane mięso” zakończy dyskusję dotyczącą dobrostanowych aspektów hodowli?
• Wpływ grupowania zwierząt jako istotny element dobrostanu
• Skorupka jaja, krew z królika lub tłuszcz norki. Zaskakujące składniki kosmetyków
• Smak mięsa pochodzącego od zwierząt jest nie do podrobienia, choć naukowcy robią co mogą