Wśród nas są tacy, którzy siedzą i pracują po nocach, ale też i tacy, którzy wstają wraz z pianiem koguta i najlepiej funkcjonują od białego rana. Takie osoby często, i to w różnych językach, nazywane są odpowiednio sowami i skowronkami. Czy jednak osoby o różnym wewnętrznym dobowym zegarze biologicznym, inaczej chronotypie, mają inne obiekty zainteresowań? W przypadku ornitologów i ptasiarzy zapytamy wprost: czy preferują różne gatunki ptaków?
Z badań nad cechami psychicznymi ludzi wiemy, że istnieje spore zróżnicowanie w podejmowanym ryzyku, wybieranych zawodach, a nawet sposobach odżywiania się przez osoby z różnymi chronotypami. W przypadku obserwacji większości ptaków ważne jest nie tylko poranne wstawanie, kiedy to największa część z nich jest aktywna, ale i pewne predyspozycje obserwatorów, takie jak punktualność czy wytrwałość.
By zobaczyć, czy używanie klasycznej już frazy „skowronki i sowy” w kontekście do ludzi obserwujących ptaki przygotowaliśmy (badacze z UP w Poznaniu, Uniwersytetu w Tybindze, Niemcy i Uniwersytetu w Cambridge, Wielka Brytania) prostą ankietę, wysłaną e-mailem do profesjonalnych obserwatorów ptaków oraz amatorów-ptasiarzy, równo o północy 19 lutego 2019 roku. Wyniki analiz, które wynikły z tego prostego badania właśnie ukazały się w międzynarodowym czasopiśmie PeerJ, o otwartym dostępie, tak więc każdy może zapoznać się z ich treścią (kliknij).
Spodziewaliśmy się, że może zaraz po wysłaniu wiadomości odpowiedzą wyjątkowe „nocne sowy”, a ranne ptaszki będą odpowiadały o poranku. Poza tym potraktowaliśmy całość raczej jako badania pilotażowe, wstęp do szerszej współpracy z prof. Christophem Randlerem, swoistym guru badań chronobiologicznych z Tybingii, zresztą współautorem naszej pracy. Jednak zebrane wyniki okazały się już na tym etapie na tyle ciekawe, że zdecydowaliśmy się na publikację. Spore zainteresowanie pracą wydaje się potwierdzać naszą decyzję i wiemy od kilku osób, że chcą wykonać podobne badania w swoich krajach, podkreślając lokalną specyfikę.
Fot. Spotkanie z grupą badawczą prof. C. Randlera (pierwszy z prawej) na Uniwersytecie w Tybindze (4 marca 2020 r.)
Na ankietę odpowiedziała jedna trzecia respondentów, co jest raczej standardem w tego typu pracach. Co ciekawe, pierwsze odpowiedzi były już 3 minuty po północy, a na ostatnie czekaliśmy aż dwa tygodnie i wtedy zadecydowaliśmy o skończeniu zbierania ankiet, mediana wyniosła 10 godzin. Najwięcej obserwatorów ptaków zakwalifikowało siebie jako typ skowronka (36%), a jako typ klasycznej sowy 11%; pozostałe przypadki to typy pośrednie, bez wyraźnych preferencji co do pory dnia. Badania przyniosły również nowe informacje ogólnie o społeczności ptasiarskiej w Polsce, o jej zróżnicowaniu wiekowym i płciowym, takie dane zebrane niejako przy okazji.
Najbardziej jednak interesujący jest wątek ulubionych ptaków polskich obserwatorów ptaków. Na liście ulubionych znalazły się aż 204 gatunki, z czego ponad 90% stanowiły ptaki uznawane jako dzienne. Konkurs popularności wygrały dwa gatunki wskazane jako ulubione przez więcej niż 10% uczestników ankiety; były to żuraw i sóweczka. Pozycja tej drugiej jest bardzo zaskakująca. Czyżby duże oczy, ładny wygląd i sprytny charakter powodowały, że właśnie ta nasza najmniejsza sowa jest tak lubiana przez obserwatorów ptaków? Na to pytanie na razie nie ma odpowiedzi.
Mężczyźni o porannej aktywności rzeczywiście chętniej wskazywali ptaki o dziennej aktywności jako swoje ulubione, natomiast u kobiet ten efekt był znacznie słabej zaznaczony. Tajemnica pewnie tkwi w większej zmienności indywidualnych preferencji wśród pań.
Ciekawie też wygląda zróżnicowanie preferencji gatunków przez zawodowych ornitologów vs. amatorzy. Gatunkiem istotnie częściej preferowanym przez zawodowców jest bocian biały, natomiast przez amatorów jerzyk. Podejrzewamy, że bocian jest po prostu dobrym biowskaźnikiem i gatunkiem modelowym w badaniach ekologicznych, tak więc zawodowcy podążają za rozumem. Natomiast o jerzyku było ostatnio głośno zwłaszcza w miastach, w kontekście remontów budynków i ta informacja z pewnością trafiła do wielu amatorów wzmacniając ich zainteresowanie tym gatunkiem.
Największym wyzwaniem było jednak pokazanie redakcji PeerJ, że nasze badania oparte o udział w prostej i dobrowolnej ankiecie nie wymagają specjalnych zgód komisji badań nad zwierzętami, czy też stwierdzenia, że nie są to badania kliniczne. Zresztą dwa takie zaświadczenia otrzymaliśmy, wywołując nieco uśmiechu wśród członków tychże gremiów.
Czy badania te poza aspektem poznawczym mają jakieś praktyczne znaczenie? Najprawdopodobniej tak, choćby przy analizach wzorców rozmieszczenia gatunków. Skoro różne ptaki są preferowane przez osoby o różnym zegarze biologicznym, to może mieć to w konsekwencji wpływ na nasza wiedzę o tych gatunkach. Jednak, jak to zwykle bywa, możemy stwierdzić – potrzeba dalszych badań, najlepiej eksperymentalnych.
Po raz pierwszy, niejako eksperymentalnie, o naszych badaniach opowiadam także na krótkim filmiku, nagranym we frankońskim Bayreuth:
Autorzy: Piotr Tryjanowski & Martyna Frątczak
Źródło: Frątczak, M., Sparks, T.H., Randler, C., & Tryjanowski, P. (2020). Circadian preferences of birdwatchers in Poland: do “owls” prefer watching night birds, and “larks” prefer daytime ones? PeerJ 8: e8673 DOI 10.7717/peerj.8673
