Po powrocie z afrykańskich terenów zimowania, ptaki odbywające długodystansowe wędrówki muszą szybko wybrać odpowiednie terytorium lęgowe. Decyzje te mają wielopoziomowy charakter i zależą od wielu czynników: (1) obecność osiadłych gatunków ptaków, (2) wybory dokonywane przez inne osobniki tego samego gatunku oraz (3) unikanie zagrożenia ze strony drapieżników.
Aby ocenić bezpieczeństwo danego miejsca, ptaki wykorzystują różne sygnały, które pozwalają im zebrać informacje o presji drapieżników, obejmujące zarówno bezpośrednie jak i pośrednie sygnały. Bezpośrednie sygnały to fizyczna obecność i aktywność drapieżników na danym obszarze, natomiast sygnały pośrednie obejmują doświadczenia z poprzednich sezonów lęgowych, szczątki ofiar częściowo skonsumowane przez drapieżniki oraz takie sygnały jak dźwięki, ślady i zapachy. Jednakże, drapieżnictwo nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na sukces lęgowy ptaków. Również pasożytnictwo lęgowe redukuje sukces reprodukcyjny wielu gatunków i powinno być brane pod uwagę przy wyborze terytorium.
Eksperymentalne dowody wspierają hipotezę, że gospodarze pasożytów lęgowych powinni unikać obszarów o wyższym ryzyku pasożytnictwa. To zachowanie zaobserwowano u ptaków leśnych w Finlandii, które zdają się minimalizować ryzyko pasożytnictwa poprzez świadome wybory siedlisk lęgowych, szczególnie unikając obszarów, gdzie obecne są kukułki. Ponadto, wybór miejsc lęgowych pod presją pasożytów lęgowych może być również modyfikowany przez dodatkowe czynniki, takie jak wewnętrzna jakość terytorium. Jednakże, ze względu na ogólnie niski wskaźnik pasożytnictwa i brak długoterminowych danych na temat jakości terytoriów, udokumentowane interakcje między wyborem terytorium lęgowego a obecnością pasożytów lęgowych są rzadkie.
Fot. Dzierzba gąsiorek (autor: Cezary Korkosz)
Rozważając podstawy teoretyczne doszliśmy do wniosku, że doskonale nadającym się gatunkiem do testowania współewolucyjnych relacji między pasożytami lęgowymi a ich potencjalnymi gospodarzami jest dzierzba gąsiorek (Lanius collurio), gospodarz kukułki zwyczajnej (Cuculus canorus) w Europie. Jednak w niektórych populacjach dzierzby gąsiorka w Europie Środkowej, pasożytnictwo lęgowe jest stosunkowo rzadkie, co może być wynikiem specyficznego zachowania dzierzb, ale prawdopodobnie także spadającej populacji dzierzby gąsiorka w wielu obszarach. Kilkadziesiąt lat temu do 5% gniazd tego gatunku było pasożytowanych przez kukułkę zwyczajną w Polsce, Czechach, Niemczech i Ukrainie, ale obecnie zjawisko to jest niezwykle rzadkie. Postanowiliśmy więc stworzyć układ eksperymentalny i stymulować obecność kukułek (odtwarzając z głośniczków charakterystyczny głos samca ku-ku-ku), przy okazji badając obecność drapieżników gniazdowych (krukowatych) oraz szacując jakość terytorium.
Badania przeprowadzono w dwóch lokalizacjach - na Podlasiu i w Wielkopolsce. Do eksperymentów użyto nagrań głosów kukułki zwyczajnej oraz gołębia grzywacza jako kontroli. W eksperymencie oceniono 279 potencjalnych terytoriów dzierzby gąsiorka. W roku eksperymentalnym (2021) gąsiorka zaobserwowano w 89 (32%) z tych potencjalnych terytoriów. Modele statystyczne wykazały, że interakcja między odtwarzanymi głosami a jakością terytorium była statystycznie istotna, co sugeruje, że terytoria niskiej jakości z obecnością symulowanych głosów kukułki były mniej preferowane przez dzierzby. Wybór terytorium przez ptaki jest związany z jakością siedliska i oczekiwanym poziomem drapieżnictwa. Nasze wyniki pokazują, że czynniki takie jak jakość terytorium i obecność krukowatych mają znaczący wpływ na decyzje dotyczące zajmowania terytoriów przez dzierzby gąsiorka. Obecność kukułek może wpływać na wybór terytoriów, jednak bardziej znaczącymi czynnikami są jakość terytorium i obecność drapieżników.
Podsumowując, niniejsze badanie dostarcza nowego wglądu w skomplikowane interakcje między gospodarzami a pasożytami lęgowymi oraz podkreśla znaczenie jakości terytorium i obecności drapieżników w procesach wyboru terytoriów przez ptaki śpiewające.
Na podstawie: Tryjanowski, P., Golawski, A., Jankowiak, Ł., Osiejuk, T. S., Kwieciński, Z., Møller, A. P., ... & Jerzak, L. (2024). Do cuckoo calls affects red-backed shrike settlement pattern? An experimental approach. The European Zoological Journal, 91(1), 550-558.
Praca została opublikowana w otwartym dostępie – zatem PDF tutaj - kliknij.
