Mechanizacja rolnictwa umożliwiła rolnikom uprawę dużych areałów. Niestety urządzenia bywają awaryjne i są przyczyną wypadków przy pracy rolniczej, dlatego tak ważna jest prewencja i znajomość regulacji prawnych w zakresie przestrzegania bezpieczeństwa i higieny pracy. KRUS w wydawanych broszurach informacyjnych wskazuje, iż przyczynami wypadków najczęściej są: zły stan techniczny maszyn, brak osłon, niesprawny układ kierowniczy, używanie maszyn wyeksploatowanych lub nieprzystosowanych do określonych zadań, regulacja i smarowanie maszyn w ruchu oraz manipulowanie przy nich, używanie nieodpowiedniej odzieży, remontowanie sprzętu we własnym zakresie bez odpowiednich kwalifikacji, zaplecza warsztatowego czy narzędzi.
Rolnicy powinni w szczególności stosować się do przepisów Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 stycznia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie.
Zgodnie z rozporządzeniem rolnicy przy obsłudze sprzętu powinni przestrzegać zasad określonych przez producentów w instrukcjach obsługi, a maszyny i narzędzia do prac rolniczych i melioracyjnych powinny być przechowywane w miejscach zadaszonych oraz w sposób zapobiegający okaleczeniu ludzi bądź zwierząt.
Rozporządzenie reguluje, iż przed uruchomieniem samojezdnego sprzętu rolniczego należy sprawdzić stan techniczny układu hamulcowego, instalacji rozruchowej i oświetleniowej, układu kierowniczego, zespołu jezdnego oraz układu zawieszenia narzędzi i zaczepu transportowego.
W rozporządzeniu określono, iż silniki elektryczne, włączniki i wyłączniki, gniazda bezpiecznikowe, punkty świetlne, tablice rozdzielcze i inne połączenia elektryczne powinny być zabezpieczone przed pyłem, wilgocią, olejami napędowymi, gazami i innymi czynnikami mogącymi powodować porażenie prądem.
Ponadto każdy sprzęt rolniczy powinien być wyposażony w:
1) osłony zespołów i części ruchomych mogących stwarzać zagrożenie dla osób obsługujących ten sprzęt,
2) narzędzia niezbędne do bezpiecznej jego obsługi.
W czasie pracy sprzętu rolniczego niedopuszczalne jest odchylanie, zdejmowanie i zakładanie osłon lub innych zabezpieczeń.
Należy pamiętać, iż w przypadku wypadku przy pracy rolniczej komisja ustalająca jej przebieg winna wszechstronnie przeanalizować zgromadzony materiał dowodowy w sprawie. Przykładowo zbadać, czy istnienie wady w maszynie polegającej na braku odpowiednich osłon nie było przyczyną wypadku.
Konieczność unieruchomienia silnika podczas kontaktu rolnika z maszyną
Rozporządzenie wprost reguluje, iż kontrola stanu technicznego, regulowanie, wykonywanie doraźnych napraw i prac konserwacyjnych oraz czyszczenie części lub zespołów roboczych sprzętu rolniczego dopuszczalne są po uprzednim unieruchomieniu silnika i wyłączeniu wszystkich napędzanych zespołów tego sprzętu. Ponadto podczas każdej przerwy w pracy sprzętu rolniczego jego napęd powinien być wyłączony.
Katalog niedopuszczalnych zachowań
Zaliczono do nich między innymi wykonywanie napraw pod uniesionymi i nie zabezpieczonymi przed samoczynnym opadnięciem maszynami rolniczymi lub ich zespołami, wskakiwanie na sprzęt lub zeskakiwanie z niego w czasie jego ruchu sprawdzanie poziomu cieczy chłodzącej w układzie chłodzenia lub otwieranie korka wlewu oleju przy rozgrzanym silniku, pozostawianie uruchomionego sprzętu bez dozoru, używanie sprzętu w pomieszczeniach, w których zachodzi niebezpieczeństwo wybuchu pyłu, par etyliny lub palnego gazu.
Rozporządzenie wprowadza zakaz przebywania osób w strefie działania zespołu roboczego maszyn aktywnych podczas pracy maszyn do uprawy gleby, siewu i pielęgnacji upraw polowych.
Fot. 2 - Gospodarstwo rolne zalicza się do przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody.
Zasady obsługi maszyn używanych podczas zbiorów
Na mocy rozporządzenia dozwolono zakładanie sznurka do aparatów wiążących prasy zbierającej i snopowiązałki po wyłączeniu napędu i unieruchomieniu silnika ciągnikowego, jak i regulowanie wielkości prasowanego snopa podczas pracy prasy stacjonarnej współpracującej z młocarnią.
Za niedopuszczalne zachowania uznano:
1) uruchamianie kombajnów do zbioru zbóż, zielonek i innych roślin, jeżeli w strefie ich działania znajdują się osoby postronne,
2) dokonywanie omłotów w pomieszczeniach gospodarczych przy użyciu kombajnów do zbioru zbóż,
3) używanie kombajnów do zbioru zielonek, zbóż i innych roślin na terenie o pochyleniu powyżej 10 stopni, jeżeli nie zostały uprzednio przystosowane do pracy na takim terenie,
4) używanie ścinacza zielonek, jeżeli osoby postronne znajdują się w odległości mniejszej niż 25 m od pracującej maszyny.
Nieprzestrzeganie zasad bezpiecznej obsługi sprzętu, skutkujące śmiercią pracownika może doprowadzić do odpowiedzialności karnej rolnika za nieumyślne spowodowanie śmierci na podstawie art. 155 Kodeksu karnego.
Z kolei w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określono, iż podczas zbioru, transportu i składowania płodów rolnych należy:
1) stosować się do instrukcji obsługi maszyn,
2) stosować silniki elektryczne o odpowiednim do warunków pracy stopniu ochrony; minimalna odległość układu napędowego od stert, stogów i budynków o konstrukcji palnej powinna wynosić 5 m,
3) ustawiać silniki spalinowe na podłożu niepalnym, w odległości co najmniej 10 m od stert, stogów lub budynków o konstrukcji palnej,
4) zabezpieczać urządzenia wydechowe silników spalinowych przed wylotem iskier,
5) zapewnić możliwość ewakuacji ludzi i sprzętu,
6) przechowywać niezbędne materiały pędne, w ilości nieprzekraczającej dobowego zapotrzebowania, w zamkniętych nietłukących się naczyniach, w odległości co najmniej 10 m od punktu omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych,
7) wyposażyć miejsca omłotów, stertowania i kombajnowania w gaśnice oraz w razie potrzeby w sprzęt służący do wykonywania pasów ograniczających rozprzestrzenianie się pożaru.
Ponadto zabroniono palenia tytoniu przy obsłudze sprzętu, maszyn i pojazdów podczas zbiorów palnych płodów rolnych oraz ich transportu, a także używania otwartego ognia oraz palenia tytoniu w odległości mniejszej niż 10 m od miejsca omłotów i miejsc występowania palnych płodów rolnych.
Fot. 3 - Używanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego jest niedopuszczalne.
Dodatkowo w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy wskazano, iż każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania. W przypadku gdy zespołowa obsługa maszyny stwarzałaby zagrożenie dla otoczenia należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową - łatwo dostrzegalną i zrozumiałą.
Obowiązki pracownika
Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełożonego o wadzie maszyny! Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie mogą pracować w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak np. luźno zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy.
Zasady postępowania w przypadku uszkodzeń maszyny
W rozporządzeniu wskazano, iż maszyny powinny być niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasiania energią, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy. Za niedopuszczalne uznano wznowienie pracy maszyny bez usunięcia uszkodzenia. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny być wycofane z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.
Fot. 4 - Maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub nadzoru, chyba że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.
Ponadto wprowadzono zakaz napraw, czyszczenia i smarowania maszyn będących w ruchu, z wyjątkiem smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej.
W przypadku gdy obsługa naprawa, remont lub konserwacja maszyn powoduje zagrożenie dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, pracodawca powinien zlecić wykonywanie powyższych czynności osobom posiadającym odpowiednie przygotowanie.
Zasady bezpiecznej obsługi pędni i jej części
W rozporządzeniu wskazano, iż w czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu. Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapobiegające zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będącymi w ruchu. Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone, skracane i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyn.
Użyczenie sprzętu rolniczego
Rolnik jest zobowiązany do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy i prawidłowej organizacji pracy także osobom, które użyczyły mu swoje maszyny - w taki sposób, by nie były one narażone na niebezpieczeństwo wyrządzenia im szkody. Na gospodarzu spoczywa obowiązek ciągłego nadzoru nad ich pracą i dla obowiązku tego nie ma znaczenia, że osoby takie posługują się własnym sprzętem.
Rolniku, stosowanie zasad bezpiecznej obsługi maszyny zapobiega powstawaniu wypadków. Przed rozpoczęciem pracy dokonaj przeszkolenia pracowników z obsługi sprzętu. Pamiętaj, iż lepsza jest prewencja niż usuwanie skutków niebezpiecznego zdarzenia.
Jeśli zainteresował Cię ten artykuł, masz jakieś pytania dotyczące zasad bezpiecznej obsługi sprzętu rolniczego lub inne z zakresu prawa, skontaktuj się z Redakcją. Chętnie udzielimy fachowego wsparcia.