Średnie zużycie nawozów NPK w Polsce na poziomie 123 kg/ha

Wyniki badań statystycznych w zakresie środków produkcji w rolnictwie stanowią ważne źródło informacji, które w powiązaniu z informacjami uzyskanymi z innych badań rolniczych umożliwiają opracowanie pogłębionych analiz tego sektora gospodarki.

Prezentowane w publikacji dane obejmują następujące informacje:

Pod zbiory 2015 r. producenci i importerzy dostarczyli na rynek krajowy ok. 2379 tys. t nawozów mineralnych (NPK) w przeliczeniu na czysty składnik, tj. o ok. 4,1% więcej niż w roku gospodarczym 2013/14. Dostawy nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych (CaO+MgO) w przeliczeniu na czysty składnik wyniosły ok. 1273 tys. t i kształtowały się na poziomie zbliżonym do notowanego przed rokiem.

Zużycie nawozów mineralnych (NPK) w roku gospodarczym 2014/15 w czystym składniku w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych wyniosło 123,2 kg i było o 7,3% mniejsze niż w poprzednim roku gospodarczym, z tego nawozów azotowych zużyto 69,0 kg (o 8,6% mniej niż przed rokiem), fosforowych – 20,9 kg (o 10,7% mniej) i potasowych 33,3 kg (o 2,3% mniej).

Utrzymywanie się niekorzystnej proporcji nawożenia azotem, fosforem i potasem. Stosunek N:P:K w okresie 2014/15 wynosił 1,00:0,30:0,48, podczas gdy zalecany w nawożeniu zrównoważonym – dla upraw polowych wynosi 1,00:0,50:0,98, a dla użytków zielonych – 1,00:0,46:0,68.

W 2014/2015 r. zużycie nawozów wapniowych na 1 ha użytków rolnych obniżyło się w stosunku do poprzedniego roku (o 18,6%) i wyniosło 39,0 kg. Utrzymujący się w ostatnim dziesięcioleciu (od 2004 r. po zniesieniu dotacji) bardzo niski poziom nawożenia wapniowego jest niewystarczający w stosunku do skali zakwaszenia polskich gleb.

W 2014 r. przy stanie pogłowia bydła 5,9 mln szt. (stan w czerwcu), trzody chlewnej 11,7 mln szt. (stan w czerwcu) i dalszym rozwoju produkcji drobiarskiej, dostawy pasz na rynek krajowy były wyższe niż przed rokiem. W skali roku producenci i importerzy dostarczyli więcej pasz dla trzody chlewnej – o 4,7%, dla bydła – o 15,5% i dla drobiu – o 10,3%.

W 2014 r. dostawy środków ochrony roślin (w masie towarowej) na potrzeby rolnictwa były większe niż przed rokiem o 5,8% i wynosiły ok. 65 tys. t. Przy wzroście w skali roku krajowej produkcji pestycydów (o ok. 26%) zdecydowana większość tych środków (ok. 80%) pochodziła nadal z importu.

W badaniu zużycia środków ochrony roślin, które dotyczy tylko wybranych celowo (w cyklach 5-letnich) gatunków roślin, wskaźnik zużycia substancji czynnej na 1 ha zbadanych w 2014 r. upraw wynosił: dla śliwy – 2,4 kg, porzeczki – 1,7 kg, buraka pastewnego – 0,9 kg, pszenicy jarej – 0,7 kg i owsa – 0,5 kg.

Sprzedaż kwalifikowanego materiału siewnego zbóż w 2014/15 w stosunku do poprzedniego okresu nieznacznie wzrosła (o ok. 2%). Wzrosło zużycie kwalifikowanych nasion pszenżyta (o ok. 5%), owsa (o ok. 4%) i pszenicy (o ok. 3%). Wykorzystanie wysokiej jakości sadzeniaków ziemniaków było mniejsze niż w analogicznym okresie przed rokiem o 10,8%.

W sezonie 2014/2015, w porównaniu z analogicznym okresem poprzednim, odnotowano niewielki wzrost skupu kwalifikowanych nasion zbóż podstawowych. Wzrost w skali roku odnotowano w dostawach do skupu wysokiej jakości nasion owsa i pszenżyta, odpowiednio 27,4% i 13,5%. Natomiast spadły dostawy do skupu kwalifikowanych sadzeniaków – o ok. 12%.

W 2014 r. tempo wzrostu cen większości podstawowych towarów i usług zakupywanych na bieżącą produkcję rolniczą oraz przeznaczonych na cele inwestycyjne było niższe niż przed rokiem. W stosunku do roku poprzedniego odnotowano ponad 7% spadek cen nawozów fosforowych oraz ok. 4% nawozów azotowych, pasz i paliw.

ZUŻYCIE NAWOZÓW MINERALNYCH

Wyniki produkcji roślinnej uzależnione są szczególnie od czynników agrometeorologicznych. Na wielkość i jakość produkcji w znacznym stopniu wpływa również ilość nakładów ponoszonych na obrotowe środki produkcji, w tym np. na nawozy, środki ochrony roślin, czy na kwalifikowany materiał siewny.

Podobnie jak w latach poprzednich, w opracowaniu zebrane zostały informacje dotyczące dostaw na rynek krajowy nawozów mineralnych, jak również ilości zastosowanych w rolnictwie nawozów azotowych, fosforowych, potasowych, wieloskładnikowych, wapniowych oraz nawozów naturalnych pochodzenia zwierzęcego.

Wyniki badania przeprowadzonego w czerwcu br. wykazały, że w 2014/15 r. ok. 1177 tys. gospodarstw rolnych (ponad 83% gospodarstw) stosowało nawozy, w tym nawozy mineralne lub wapniowe zastosowało ok. 1059 tys. gospodarstw (ok. 75% jednostek biorących udział w badaniu). W celu optymalizacji wzrostu plonów, w zasadzie powszechnie używane były nawozy azotowe, które zostały wykorzystane w ok. 84% jednostek stosujących nawozy mineralne (880 tys. gospodarstw). Powszechnie w użyciu były również nawozy wieloskładnikowe znajdujące zastosowanie w ok. 65% gospodarstw stosujących nawożenie mineralne (685 tys. gospodarstw). Skala stosowania nawozów fosforowych i potasowych była znacznie mniejsza.

W roku gospodarczym 2014/15 zużycie nawozów mineralnych (NPK) w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych zmniejszyło się w stosunku do okresu poprzedniego o 7,3% i wynosiło 123,2 kg.

W zbadanym okresie rolnicy zastosowali pod uprawy ok. 1792,2 tys. t nawozów mineralnych (NPK) w przeliczeniu na czysty składnik. Zużycie nawozów wyniosło: azotowych – 1003,6 tys. t, fosforowych – 303,6 tys. t, potasowych – 485,0 tys. t i wapniowych – 567,6 tys. t. Wyniki badania wskazują, że do najczęściej wykorzystywanych nawozów należą: z grupy nawozów azotowych – mocznik, saletra amonowa, i saletrzak; fosforowych – superfosfat; potasowych – sól potasowa; wieloskładnikowych – fosforan amonu, polifoska i lubofoska. W 2014/2015 utrzymywał się bardzo niski poziomu nawożenia wapniowego. Wskaźnik zużycia nawozów wapniowych na 1 ha użytków rolnych kształtował się na poziomie niższym niż przed rokiem i wynosił 39 kg.

W okresie 2014/2015 dostawy nawozów mineralnych na rynek krajowy (w przeliczeniu na czysty składnik, łącznie z nawozami wieloskładnikowymi) od producentów i importerów wynosiły:
• nawozów azotowych – ok. 1526 tys. t i były o ok. 3% większe niż w sezonie 2013/2014,
• nawozów fosforowych – ok. 327 tys. t – o ok. 8% większe,
• nawozów potasowych – ok. 526 tys. t – o ok. 6% większe,
• nawozów wapniowych – ok. 1273 tys. t – o ok. 2% mniejsze niż w analogicznym okresie przed rokiem.

Przeciętnie w kraju, pod zbiory 2015 r. zużycie nawozów w czystym składniku (NPK) w przeliczeniu na 1 ha UR wyniosło 123,2 kg NPK, w tym na użytki rolne w dobrej kulturze – 124,5 kg, przy czym w gospodarstwach indywidualnych odpowiednio 117,3 kg i 118,4 kg NPK. W omawianym roku wskaźnik użyźniania gleby na 1 ha UR nawozami azotowymi (N), fosforowymi (P2O5), potasowymi (K2O) wynosił odpowiednio 69,0 kg, 20,9 kg, i 33,3 kg i zmniejszył się w stosunku do roku poprzedniego stosownie o 8,6%; 10,7%; 2,3%.

Przy średnim krajowym zużyciu nawozów mineralnych w roku gospodarczym 2014/15 wynoszącym ok.123 kg NPK na 1 ha UR, poziom nawożenia w poszczególnych województwach był nadal bardzo zróżnicowany. Najwięcej nawozów mineralnych zastosowali rolnicy w Polsce Zachodniej (w kg NPK/ha UR: woj. opolskie – 200, dolnośląskie – 159, wielkopolskie – 155, zachodniopomorskie – 110, lubuskie – 105) – średnio ponad 148 kg NPK /ha UR. W tym rejonie kraju zużycie nawozów w czystym składniku kształtowało się na poziomie zbliżonym do roku poprzedniego (o 1,5% mniejsze). W Polsce Wschodniej i Południowej zużycie NPK na ha UR było natomiast wyraźnie mniejsze – o ok. 8%. Należy przy tym zaznaczyć, że przy wysokim zużyciu nawozów mineralnych w Polsce Zachodniej odnotowano również wysokie, w porównaniu z pozostałymi agregatami województw, zużycie nawozów wapniowych – przeciętnie ok. 63 kg/ha UR (wobec zużycia w Polsce Wschodniej – ok. 24 kg i Południowej – ok. 15 kg).

Wyniki badań dotyczących poziomu nawożenia znajdują odzwierciedlenie w regionalnym zróżnicowaniu intensywności produkcji roślinnej. W 2014 r. w Polsce Zachodniej plonowanie podstawowych upraw rolnych, tj. zbóż, ziemniaków, buraków cukrowych i rzepaku i rzepiku kształtowało się na wysokim lub bardzo wysokim poziomie.

W grupie gospodarstw największych o powierzchni 100 ha i więcej, w których użytki rolne stanowiły ok. 21% powierzchni UR w kraju, zużycie nawozów mineralnych NPK było największe i wynosiło ok. 28% ogólnego zużycia NPK. W gospodarstwach tych, na 1 ha UR zastosowano przeciętnie ok. 166 kg NPK, z tego 95 kg stanowiły nawozy azotowe, ok. 27 kg – fosforowe i 44 kg nawozy potasowe.

W ogólnym zużyciu nawozów mineralnych w przeliczeniu na czysty składnik udział azotu (N) wynosił 56,0%, fosforu (P2O5) – 17,0% i potasu (K2O) – 27,0%, przed rokiem udział tych składników wynosił odpowiednio: 56,8%, 17,6% i 25,7%, a według wyników sprzed dwóch lat 60,7%, 19,2% i 20,1%. Biorąc pod uwagę zmiany zachodzące w nawożeniu w ciągu tych paru ostatnich lat zauważalna jest niewielka poprawa proporcji nawożenia azotem w stosunku do fosforu i potasu. Niemniej jednak stosunek N:P:K, który w roku gospodarczym 2014/15 kształtował się według proporcji 1,00:0,30:0,48* nadal odbiega znacznie od zalecanego. Wysoki udział azotu wpływa niewątpliwie na wzrost wydajności, może jednak równocześnie wpływać niekorzystnie na procesy produkcyjne i powodować zwiększenie zagrożenia środowiskowego. W związku z koniecznością wywiązania się Polski z zobowiązań, które wynikają z przepisów odnośnie ochrony wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzenia rolniczego trwają obecnie intensywne prace nad „Programem działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych”. W „Programie” określone zostaną m.in. okresy nawożenia i maksymalne dawki nawozów azotowych dla upraw w plonie głównym.

W ocenie poziomu nawożenia gleb należy również uwzględnić nawożenie naturalne, które obok nawożenia mineralnego stanowi cenne źródło niezbędnych składników pokarmowych roślin. Nawozy naturalne podczas rozkładu wzbogacają glebę w próchnicę i polepszają jej właściwości. Zwiększają także możliwości sorbowania (zatrzymywania) w glebie i powolnego rozkładania fosforu (4 lata) i potasu (2 lata). W sezonie 2014/15 ok. 660 tys. użytkowników gospodarstw zastosowało nawozy naturalne, przy czym obornik – ok. 642 tys. gospodarstw, gnojówkę – ok. 105 tys. i ok. 61 tys. gospodarstw wykorzystało do nawożenia gnojowicę. W rolnictwie zużyto 44,8 mln ton obornika, co w przeliczeniu na czysty składnik NPK wzbogaciło użytki rolne w dobrej kulturze o ponad 42,0 kg NPK. Zmiany zachodzące w pogłowiu bydła i trzody chlewnej, jak również zastosowanie nowoczesnych technologii chowu zwierząt gospodarskich wpływają na jakość i rodzaj nawozów naturalnych.

ZUŻYCIE NAWOZÓW WAPNIOWYCH I WAPNIOWO-MAGNEZOWYCH

Zużycie wapna nawozowego w Polsce zmniejszyło się dramatycznie po zniesieniu dotacji w roku 2004. W roku 2005/06 zużycie nawozów wapniowych w czystym składniku wynosiło ok. 874 tys. t i było o ok. 40% niższe niż w poprzednim roku gospodarczym. Według wyników ostatniego badania wskaźnik krajowego zużycia nawozów wapniowych na 1 ha UR w dobrej kulturze był nadal bardzo niski i ponad 3-krotnie niższy od wskaźnika zużycia nawozów mineralnych.

Do czynników wpływających na zakwaszanie gleb, oprócz naturalnych warunków glebowo- -klimatycznych można zaliczyć przede wszystkim zanieczyszczenia przemysłowe i komunikacyjne sprzyjające wymywaniu wapnia i magnezu z gleby, jak również działanie nawozów mineralnych. Zakwaszenie gleb oddziałuje przede wszystkim na ograniczenie plonowania upraw. Wpływa również niekorzystnie na środowisko poprzez zwiększenie emisji NO2 do atmosfery oraz wymywanie azotu do wód. Stymuluje również dostępność metali ciężkich z gleby i gromadzenie ich w roślinach. Wapnowanie wpływa na poprawę urodzajności gleby i zwiększenie przyswajalności przez rośliny m.in.: fosforu, potasu i magnezu oraz mikroelementów. Pod wpływem nawożenia wapniowego ziemia staje się mniej podatna na przenikanie metali ciężkich, maleje przy tym toksyczne działanie glinu czy manganu. Procesy rozkładu substancji organicznej są efektywniejsze. W wyniku działania tych wszystkich czynników poprawia się wydajność oraz jakość płodów rolnych.

Na podstawie danych Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej (tabl.11 i 13), przy przebadanej w latach 2011-2014 powierzchni wynoszącej 4142,8 tys. ha, 40% gleb ma odczyn kwaśny o pH<5,5, w tym 13% gleb o pH≤ 4,5. Udział gleb koniecznie wymagających wapnowania w przebadanej przez stacje powierzchni wynosił w Polsce 20%. W województwach małopolskim i podkarpackim za konieczne uznano wapnowanie ponad 40% gleb.

Pod zbiory 2015 r. nawożenie wapniowe zastosowało ponad 130 tys. gospodarstw rolnych. Zużycie tych nawozów wyniosło ok. 568 tys. ton CaO i było o ok. 130 tys. t mniejsze niż w roku poprzednim. W przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych przeciętnie w kraju zużyto 39,0 kg nawozów wapniowych wobec 47,9 kg przed rokiem, a na 1 ha UR w dobrej kulturze – 39,4 kg wobec 48,3 kg. Poziom nawożenia wapniowego jest bardzo niski i niewystarczający w stosunku do potrzeb potwierdzonych badaniami prowadzonymi przez Krajową Stację Chemiczno-Rolniczą. W roku gospodarczym 2014/15 w rolnictwie zużyto ponad 283 tys. ton nawozów wapniowo-magnezowych, tj. o ponad 130 tys. t mniej niż w analogicznym okresie przed rokiem. Zastosowanie tych nawozów wzbogaciło 1ha użytków rolnych w dobrej kulturze o 19,7 kg czystego CaO wobec 28,8 kg w poprzednim sezonie wegetacyjnym. Ze względu na kompleksowe działanie nawozów wapniowo- -magnezowych, w ciągu ostatnich lat obserwowany był stopniowy wzrost ich zużycia, który wyhamowany został w sezonie 2014/15. Oprócz odkwaszania gleb nawozy te wpływają na zwiększenie zaopatrzenia roślin w magnez oraz poprawę przyswajalności magnezu przez rośliny w wyniku zmiany odczynu gleby.

Zróżnicowanie poziomu wapnowania gleb w poszczególnych województwach wahało się w granicach od ok. 10 kg na 1 ha UR w dobrej kulturze w województwie małopolskim, do ok. 95 kg w województwie opolskim. W porównaniu z innymi województwami względnie wysokie zużycie nawozów wapniowych odnotowano również w województwach kujawsko-pomorskim i wielkopolskim – ponad 67 kg, oraz dolnośląskim i zachodniopomorskim – blisko 60 kg na 1 ha UR w dobrej kulturze.

ZAOPATRZENIE W PASZE, ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN I MATERIAŁ SIEWNY

Żywienie zwierząt gospodarskich w postępującym procesie specjalizacji i intensyfikacji produkcji zwierzęcej wymaga stosowania odpowiednich pasz treściwych. Dostawy pasz przemysłowych (od producentów i importerów) stosowanych w żywieniu zwierząt gospodarskich w 2014 r. wynosiły ogółem ok. 9050 tys. ton i były większe niż przed rokiem o ok. 707 tys. ton, tj. o ponad 8%. Na rynek krajowy dostarczono ok. 5649 tys. t pasz dla drobiu, ok. 1862 tys. t pasz dla trzody chlewnej i ok. 1013 tys. t pasz dla bydła, tj. więcej niż przed rokiem odpowiednio o: 10,3%, 4,7% i 15,5%. Zaopatrzenie w premiksy (ok. 241 tys. t) było również większe niż przed rokiem (o 13,9%).

Udział pasz dla poszczególnych gatunków zwierząt w stosunku do 2013 r. zmienił się w niewielkim stopniu. W dostawach pasz ogółem, pasze dla drobiu stanowiły największy odsetek – 62,4%. Ogółem wartość pasz do sprzedaży wyniosła ok. 12670 mln zł.

W 2013 r. krajowa produkcja pestycydów wyniosła 31,6 tys. t i była o 25,6% większa w stosunku do roku ubiegłego. Jednocześnie na potrzeby rolnictwa dostarczono na rynek (od producentów i importerów) ok. 65 tys. t środków ochrony roślin (w masie towarowej), tj. o 5,8% więcej niż przed rokiem. Zdecydowana większość (ok. 80%) środków pochodziła z importu. W strukturze sprzedaży dominowały środki chwastobójcze (ponad 36 tys. t w masie towarowej), które stanowiły 56,1% sprzedaży wszystkich środków ochrony roślin. Dostawy środków grzybobójczych (ok. 18 tys. t w masie towarowej) stanowiły 27,5%. Udział pozostałych środków ochrony roślin w sprzedaży stanowił łącznie 16,4%. Sprzedaż substancji czynnej zawartej w środkach ochrony roślin na potrzeby rolnictwa była wyższa niż w 2013 r. o 1353 t (o 6,1%) i wyniosła 23,6 tys. t.

Od 2007 roku, zgodnie z metodologią określoną w przepisach rozporządzenia (WE) Nr 1185/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie statystyk dotyczących pestycydów, w Polsce realizowane jest badanie zużycia środków ochrony roślin. Celem badania jest uzyskanie danych dotyczących przeciętnego zużycia substancji czynnej na określone (w cyklach 5-letnich) gatunki roślin. W wybranych losowo gospodarstwach rolnych z uprawami przewidzianymi w danym roku do badania przeprowadza się szczegółową ankietę o stosowaniu środków ochrony roślin. Opracowaniem wyników zajmuje się Instytut Ochrony Roślin – PIB.

Stosowanie środków ochrony roślin ze względu na rodzaj uprawy jest bardzo zróżnicowane, przy czym generalnie najwięcej środków na jednostkę powierzchni stosuje się w uprawach sadowniczych i warzywniczych. W 2014 r. wskaźnik zużycia środków ochrony roślin w substancji czynnej na 1 ha uprawy wynosił dla owsa- 0,5 kg, pszenicy jarej – 0,7 kg, porzeczki – 1,7 kg, śliwy – 2,4 kg i buraka pastewnego – 0,9 kg. W uprawie porzeczki i śliwy największy udział w zużyciu środków ochrony roślin stanowiły środki grzybobójcze i bakteriocydy (w przeliczeniu na substancje czynne) odpowiednio ok. 60% i ok. 71%. Przy uprawie buraka pastewnego użytkownicy stosowali przede wszystkim środki zaliczane do grupy herbicydów, środków hamujących wzrost pędów i środków mchobójczych – ok. 92% substancji czynnej. W uprawie owsa i pszenicy jarej znaczące zastosowanie miały środki chwastobójcze (odpowiednio ok. 97% i ok. 56%). W przypadku uprawy pszenicy jarej 31%, w ogólnej ilości zużytych środków (w substancji aktywnej), stanowiły fungicydy i bakteriocydy.

Do uzyskania wysokich plonów o dobrych parametrach jakościowych niezbędne jest wykorzystanie materiału siewnego wysokiej jakości. Sprzedaż materiału siewnego zbóż podstawowych pod zbiory 2015 r. wynosiła ok. 174 tys. t i była o 1,9% większa niż w poprzednim sezonie. Rolnicy zakupili 85,1 tys. t kwalifikowanych nasion pszenicy, 12,4 tys. t żyta, 31,0 tys. t jęczmienia, 10,0 tys. t owsa i 35,7 tys. t pszenżyta. W porównaniu z sezonem 2013/2014 sprzedaż kwalifikowanych nasion żyta i jęczmienia była mniejsza (odpowiednio o: 3,0%, i 2,8%), natomiast większa pszenicy, owsa i pszenżyta (odpowiednio o: 2,7%. 3,9% i 4,9%). Sprzedaż kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaków w roku gospodarczym 2014/15 wyniosła 50,3 tys. t i w skali roku była mniejsza o 10,8%.

W 2014 r. wyhamowany został wzrost cen detalicznych podstawowych środków do produkcji rolnej. W stosunku do roku poprzedniego wzrosły ceny obsługi maszynowej produkcji rolniczej i ogrodniczej (o 1,1% wobec 2,9% przed rokiem) nawozów wapniowych (o 3,4% wobec 3,7% przed rokiem), środków ochrony roślin (o 2,0% wobec 2,2% przed rokiem), zwierząt hodowlanych i ptactwa (o 2,2% wobec 4,4% przed rokiem), usług weterynaryjnych (o 1,7% wobec 1,5% przed rokiem), maszyn i narzędzi rolniczych (1,0% wobec 2,4% przed rokiem), oraz nasion siewnych i sadzonek (wzrost cen o 2,4% przy spadku cen przed rokiem o 1,1%). W pozostałych grupach środków produkcji, tj. pasz, paliw, olejów i smarów technicznych oraz nawozów mineralnych i chemicznych odnotowano spadek cen. W stosunku do 2013 r. obniżyły się ceny nawozów fosforowych (o ponad 7%), a ceny pozostałych w/w środków do produkcji rolnej o ok. 4%. Ceny materiałów budowlanych kształtowały się na poziomie sprzed roku.

W 2014 w porównaniu z rokiem poprzednim wystąpiła niewielka poprawa relacji cen (prezentowanych w tabl. 21) reprezentantów nawozów, pasz oraz oleju napędowego do cen skupu żyta i mleka krowiego, przy jednoczesnym pogorszeniu relacji cen w/w środków produkcji do cen skupu pszenicy i żywca wieprzowego. Odnotowano również pogorszenie relacji cen wybranych maszyn rolniczych i środków ochrony roślin do cen skupu podstawowych produktów rolnych (pszenicy, żyta, żywca rzeźnego wieprzowego, mleka krowiego).

Źródło: GUS