Kury nioski, zwłaszcza współczesnych, komercyjnych ras, są bardzo wrażliwe na wysokie temperatury i przegrzanie organizmu. W branży drobiowej opracowano już liczne strategie mające obniżać stres cieplny u ptaków, są one jednak mało uniwersalne. Nowe rozwiązanie przedstawili niedawno naukowcy ze Stanów Zjednoczonych: nowatorskie grzędy chłodzące dla kur niosek. Ich działanie opiera się na znacznej utracie ciepła przez nogi ptaków. Pierwsze testy nowej technologii są niezwykle obiecujące.
Wysokie temperatury nie sprzyjają wysokiej produkcji
Kury nioski są bardzo narażone na negatywne skutki stresu cieplnego. Jako ptaki, ze względu na upierzenie, brak gruczołów potowych i wysokie tempo przemiany materii, mają dość słabe zdolności schładzania swojego organizmu. Zakłada się, że kury bardzo dobrze tolerują temperatury sięgające około 25oC, a temperatury wyższe powodują już u nich stres cieplny i aktywują w ich organizmie różne mechanizmy termoregulacji.
Ich słaba skuteczność sprawia, że u ptaków może dojść do hipertermii, a więc znacznego przegrzania ciała, powodującego uszkodzenia w tkankach i narządach, a nawet prowadzącego do śmierci. W przypadku przeżycia stanu hipertermii, u ptaków zazwyczaj upośledzeniu ulegają niektóre funkcje fizjologiczne, odpornościowe i parametry produkcyjne – liczba składanych jaj, ich waga, wytrzymałość i grubość skorupy.
Współczesne rasy kur niosek, wyselekcjonowane na niezwykle intensywną produkcję, są niezwykle wrażliwe na stres cieplny i inne niekorzystne warunki środowiska. Eksperymenty pokazały, że im bardziej wydajne pod względem produkcji jaj są rasy drobiu, tym bardziej wrażliwe są na zmiany temperatury otoczenia.
Jak kontrolować temperaturę i stres cieplny niosek?
Stres cieplny ptaków jest nie lada wyzwaniem dla producentów drobiu. Zachodzące zmiany klimatyczne sprawiają, że znacznie częściej niż kiedyś obserwujemy długie fale upałów w miesiącach letnich. Na szkodliwy stres cieplny szczególnie podatne są ptaki utrzymywane w systemie klatkowym.
Z tych powodów eksperci z branży stale poszukują ciekawych rozwiązań, które pozwoliłyby lepiej kontrolować temperaturę, zwłaszcza w systemie klatkowym. Należy zaznaczyć, że pojęcie stresu cieplnego odnosi się do sposobu, w jaki organizm zwierzęcia reaguje na niekorzystne temperatury. Na jego zmniejszenie można więc wpływać albo poprzez modyfikację temperatury otoczenia, albo przez podnoszenie zdolności zwierzęcia do radzenia sobie z nadmiarem ciepła.
W obniżaniu stresu cieplnego u drobiu znajdziemy więc strategie żywieniowe (oparte na manipulowaniu składem paszy, zapewnianiu ptakom suplementów mineralnych, prebiotycznych, probiotycznych i innych), strategie hodowlane (oparte na selekcji ptaków odpornych na wysokie temperatury) oraz strategie związane z zarządzaniem na fermie. O wielu z nich pisaliśmy tutaj: Jak chronić drób przed stresem cieplnym?
Najskuteczniejsze rozwiązania techniczne
Do najskutecznieszych strategii związanych z zarządzaniem na fermie należą różne systemy wentylacji. Obecnie za najskuteczniejszy w obniżaniu wysokich temperatur w kurnikach uznaje się system wentylacji tunelowej. Jest on już powszechnie stosowany w zakładach produkcji brojlerów i nowszych zakładach produkcji jaj konsumpcyjnych w Stanach Zjednoczonych.
W metodzie tej stosuje się przepływ powietrza o dużej prędkości nad i przez stado ptaków, w efekcie czego ptaki skutecznie pozbywają się nadmiaru ciepła i odczuwalnie zmniejsza się temperatura otoczenia. Metoda ta staje się mniej skuteczna w przypadku, gdy temperatura otoczenia zbliża się do temperatury wewnętrznej ptaków – przy małej różnicy utrata ciepła dzięki wentylacji tunelowej jest bardzo ograniczona.
Do innych rozwiązań technicznych obniżających temperaturę w kurnikach należą wyparne wkładki chłodzące oraz zamgławianie, które sprawdzają się zwłaszcza w suchym klimacie. Metody te powodują zwiększenie wilgotności powietrza, dlatego przy już i tak dość wilgotnym klimacie, prowadzą do zmoczenia obronika, ściółki, nadmiernej produkcji amoniaku oraz rozwoju bakterii i grzybów, zagrażających zdrowiu ptaków i ludzi. Innym ograniczeniem tej metody jest utrudnianie, poprzez zwiększanie wilgotności powietrza, termoregulacji u ptaków drogą dyszenia.
Obecnie w Stanach Zjednoczonych oraz w Europie stopniowo odchodzi się od klasycznego chowu klatkowego niosek. Coraz częściej w systemach klatkowych ptaki mają do dyspozycji więcej przestrzeni oraz różne wzbogacenia, m.in. zainstalowane grzędy. Grzędy pozytywnie wpływają na kondycję kur niosek (zwłaszcza jeśli chodzi o wzmocnienie układu kostnego), dają efekt zmniejszenia gęstości obsady i znacznie podnoszą dobrostan ptaków. Najnowsze badania amerykańskich naukowców pokazują, że grzędy dla kur niosek mogą być również skutecznym narzędziem do schładzania ptaków w warunkach stresu cieplnego.
Kury tracą ciepło przez nogi
Pomysł schładzania ptaków poprzez specjalnie zaprojektowane w tym celu grzędy ma duży potencjał. Kury nioski niezwykle chętnie korzystają z grzęd, przesiadując na nich przez znaczą część doby. A ze względu na fakt, że stopy i podudzia kur są nieopierzone i bogato unaczynione, przez nogi mogą tracić one nawet do 25% wytwarzanego ciepła. Szybkość przepływu krwi przez nogi ptaków jest zależna od temperatury otoczenia i rośnie wraz ze wzrostem temperatury otoczenia.
Wykorzystując tę wiedzę, zespół naukowców ze Stanów Zjednoczonych zaprojektował i przetestował system dla kur niosek oparty na grzędach chłodzących. Grzędy są w nim zbudowane z wykorzystaniem konwencjonalnych rur, w których krąży woda - o temperaturze 10oC.
System badany był przez 3 lata na ponad 300 kurach rasy Leghorn. W okresie od 1 dnia po wykluciu do 110 tygodnia życia poddawane były one co jakiś czas okresom przedłużonego stresu cieplnego (rozumianego jako okres występowania temperatur zbliżonych do 35oC przez 12 h na dobę).
Część ptaków miała w swoich klatkach do dyspozycji zwykłe, konwencjonalne grzędy, a część nowatorskie grzędy chłodzące. Przez cały okres trwania eksperymentu u ptaków obserwowano zachowanie związane z odczuwaniem ciepła, badano ich parametry fizjologiczne i sprawdzano wyniki produkcyjne.
Chłodzące grzędy są bardzo skuteczne
Badacze stwierdzili, że grzędy chłodzące w znaczny sposób obniżały u kur niosek stres cieplny. U ptaków, które w okresie podwyższonych temperatur miały dostęp do grzęd chłodzących notowano znacznie niższą temperaturę wewnętrzną ciała niż u ptaków, które nie miały do nich dostępu. Nioski niezwykle chętnie korzystały z nowego sposobu na ochłodę, częściej siadając na grzędach w okresie najwyższych temperatur w ciągu doby.
Ptaki, które mogły korzystać z grzęd chłodzących znacznie rzadziej wykazywały również zachowania świadczące o dyskomforcie cieplnym – takich jak dyszenie, czy rozkładanie skrzydeł. W temperaturze 32oC w grupie ptaków bez dostępu do grzęd chłodzących dyszenie obserowowano u ponad 50% z nich. Natomiast w grupie kur niosek korzystających z grzęd chłodzących - w szczytowej temperaturze 35oC -dyszało tylko ok. 20% z nich.
W grupie ptaków z dostępem do grzęd chłodzących odnotowano ponadto znacznie mniejszą śmiertelność, wyższą produkcję jaj i zużycie paszy. Dodatkowo jaja pochodzące od kur korzystających z nowego systemu miały większą masę ciała i bardziej wytrzymałe skorupki.
Nowy system bardzo skutecznie łagodził więc negatywne skutki wysokich temperatur u kur niosek. Autorzy eksperymentu są zdania, że ich nowatorska strategia może być wprowadzona w większości komercyjnych gospodarstw, jako modyfikacja już stosowanych grzęd dla ptaków. Póki co brakuje jednak dokładnych oszacowań, z jakimi kosztami wiązałyby się instalacja i użytkowanie podobnego systemu.
Na podstawie:
Hu, J., Xiong, Y., Gates, R. S., & Cheng, H. W. (2021). Perches as Cooling Devices for Reducing Heat Stress in Caged Laying Hens: A Review. Animals, 11(11), 3026.
