Ciężkie porody i przypadki martwo urodzonych cieląt zdarzają się stosunkowo często u wysokowydajnych krów mlecznych. Czym mogą być spowodowane? Niedawno opublikowano wyniki 6-letnich badań, w których przyjrzano się historii i przebiegowi ponad 51 tys. wycieleń u 14,5 tysiąca krów rasy holsztyńskiej. Określono w nich najczęstsze przyczyny ciężkich porodów i aborcji.
Najgorszy scenariusz: dystocja i martwe cielę
Poród jest krytycznym momentem w cyklu produkcyjnym krów mlecznych, w czasie którego może dojść do wielu komplikacji. Do najważniejszych z punktu widzenia dobrostanu i ekonomii należą ciężkie porody (nazywane również dystocją) i przypadki martwo urodzonych cieląt (aborcja). Jako ciężki poród klasyfikuje się znacznie przedłużające się wycielenie lub takie wymagające asysty człowieka.
Na temat rozpoznawania dystocji u krów i postępowania w ich przypadku pisaliśmy tutaj: Ciężki poród u krowy: kiedy potrzebna jest pomoc? Odsetek przypadków trudnych wycieleń w stadach krów mlecznych może być bardzo wysoki i w dużym stopniu zależy od strategii zarządzania wycieleniami w gospodarstwach.
O martwym urodzeniu cielęcia mówimy, gdy jego śmierć następuje po co najmniej 260 dniach ciąży, tuż przed, w trakcie lub w ciągu 24–48 godzin po porodzie. Często, chociaż nie zawsze – bo w ok. 50% przypadków - martwe urodzenia są bezpośrednio powiązane z ciężkim przebiegiem porodu. Mogą mieć bardzo poważne konsekwencje, długofalowo wpływając negatywnie na płodność i wydajność mleczną krowy-matki, a nawet przyczynić się do jej brakowania.
Stwierdzono, że przypadki martwego urodzenia zmniejszają 305-dniową produkcję mleka u krowy, zmniejszają efektywność inseminacji u pierworódek i prawdopodobieństwo zacielenia, a także są przyczyną brakowania zwierząt – ze względu na obniżoną płodność i produkcję mleka.
Ciężki przebieg porodu i aborcja mogą być spowodowane czynnikami zależnymi od krowy-matki, od płodu, od czynników zewnętrznych, lub ich kombinacji. W większości przypadków dystocja jest wynikiem nieprawidłowości w położeniu, postawie i ułożeniu cielęcia w macicy, jak również spowodowana zbyt dużymi rozmiarami (przerostem) płodu, nieprawidłowościami w budowie miednicy, czy brakiem skurczów macicy.
Narodziny cielaka w prawidłowej prezentacji: położeniu główkowym i postawie górnej (grzbietem do góry). Źródło ryciny: Agrarwiki, CC BY-SA 3.0 DE <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en>, via Wikimedia Commons
U jałówek główną przyczyną dystocji jest dysproporcja płodu – a więc zbyt duże rozmiary cielęcia lub zbyt wąski kanał rodny u krowy, uniemożliwiający normalne wycielenie. Z tego powodu jedną ze strategii zapobiegania ciężkim porodom w stadzie jest kontrola wieku pierwszego wycielenia.
U krów wieloródek ciężki poród najczęściej wynika z nieprawidłowego położenia cielęcia. Na wystąpienie ciężkiego porodu narażone są zwłaszcza krowy będące w ciąży bliźniaczej. O komplikacjach wynikających z bliźniaków pisaliśmy więcej tutaj: Bliźnięta od krowy: szczęście, czy tylko problem?
Co zwiększa ryzyko ciężkiego porodu?
W niedawno opublikowanych wynikach badań irańskich naukowców przedstawiono, jakie czynniki najbardziej predysponują krowy do przypadków ciężkich porodów i martwo urodzonych cieląt. W badaniach trwających 6 lat przeanalizowano historię i przebieg ponad 51 tys. wycieleń u 14,5 tysiąca krów rasy holsztyńskiej.
Średnia częstość ciężkich porodów u krów wynosiła ok 15% - w danych latach wahała się od 14% do 17%. Badacze stwierdzili, że występowanie ciężkich porodów w niewielkim stopniu zależało od pory roku – najrzadziej obserwowano je latem, a najczęściej zimą. Poza tym dystocja częściej zdarzała się u krów pierwiastek.
Znaleziono również związek między wystąpieniem dystocji, a długością okresu zasuszenia krowy w danym cyklu. Ciężkie porody najrzadziej (na poziomie ok 11%) obserowano u krów, których okres zasuszenia wynosił od 45 do 60 dni. Częstość występowania dystocji wzrastała wraz z wydłużeniem okresu zasuszenia.
Na ryzyko wystąpienia ciężkiego porodu wpływała również nadmierna kondycja (otłuszczenie) krów, wynosząca powyżej 3,75 BCS, a także długość ciąży. Ponadto, częstość występowania dystocji była wyższa w przypadku cieląt byczków niż cieląt płci żeńskiej. Dodatkowo zaobserwowano, że ciąża bliźniacza, zwłaszcza w przypadku bardzo dużych cieląt – ważących ponad 44 kg - w dużym stopniu zwiększała ryzyko dystocji i aborcji.
Przypadki ciężkich porodów i martwo urodzonych cieląt powiązano z poziomem składników mineralnych we krwi, mierzonymi w momencie porodu. Znaczenie miało stężenie wapnia (Ca) i foforu (P). Największą częstość występowania dystocji obserwowano u krów z hipokalcemią (niedoborem wapnia, stężenie ≤ 8 mg/dl) i hipofosfatemią (niedoborem fosforu, stężenie ≤ 4 mg/dl). Stężenie magnezu (Mg) we krwi w czasie porodu nie było istotnie związane z występowaniem dystocji.
Czynniki związane z martwo urodzonymi cielętami
Częstość przypadków martwych urodzeń wśród badanych krów wahała się między latami badań – wynosiła od 3 do 5%. Nie w każdym przypadku aborcja była wynikiem ciężkiego porodu. Czynnikiem ryzyka wystąpienia aborcji była długość ciąży oraz płeć cielęcia – nieco bardziej predysponowane były do tego cielęta byczki.
Podobnie jak w przypadku ciężkich porodów, na częstość występowania martwo urodzonych cieląt wpływało stężenie wapnia we krwi, mierzone w czasie porodu. Najwyższą częstość martwych urodzeń obserwowano u krów z hipokalcemią (stężenie Ca ≤ 8 mg/dl) w czasie porodu. Stężenia fosforu i magnezu we krwi podczas porodu nie były istotnie związane z występowaniem martwych urodzeń.
Związek między niskim stężeniem wapnia we krwi, a ciężkimi porodami i martwymi urodzeniami cieląt nie jest zaskakujący, biorąc pod uwagę, jaką rolę odgrywa ten składnik mineralny w organizmie. Wapń jest niezbędny do skurczów mięśni, również tych koniecznych do wyparcia cielaka z macicy. Niestety w okresie okołoporodowym jego stężenie we krwi spada, ponieważ kierowany jest w dużej ilości do siary – zawierającej nawet 2,3 g wapnia na 1 kg. Zbyt duży niedobór tego pierwiastka w mięśniach w czasie porodu prowadzi do osłabienia ich pracy i przedłużenia się akcji, co może skutkować śmiercią cielaka.
Naukowcy stwierdzili, że niektóre czynniki ryzyka były silniej powiązane z przypadkami martwo urodzonych cieląt, gdy występowały jednocześnie. Badacze stwierdzili, że najwyższe ryzyko urodzenia martwego cielęcia było u krów będących w 5. lub kolejnej ciąży, i wydających na świat bliźniaki. Ciąża bliźniacza była obciążona większym ryzykiem również wtedy, gdy okres zasuszenia u krowy wynosił ponad 100 dni lub poród następował latem. W przypadku ciąży pojedynczych ryzyko martwego urodzenia było wyższe, gdy masa urodzeniowa cielęcia była niska (≤ 35 kg).
Na podstawie:
Bahrami-Yekdangi, M., Ghorbani, G. R., Sadeghi-Sefidmazgi, A., Mahnani, A., Drackley, J. K., & Ghaffari, M. H. (2022). Identification of cow-level risk factors and associations of selected blood macro-minerals at parturition with dystocia and stillbirth in Holstein dairy cows. Scientific Reports, 12(1), 1-17.
