Stres cieplny odbija się na zdrowiu i wydajności ptaków. Wynikające z niego straty na komercyjnych gospodarstwach liczą się w ogromnych sumach. Przedstawiamy najbardziej skuteczne strategie zmniejszające negatywne skutki stresu cieplnego u kurcząt brojlerów oraz u niosek.
Wysokie temperatury, wysokie koszty
W analizie przeprowadzonej w USA stwierdzono, że stres cieplny na fermach drobiu jest tam odpowiedzialny rocznie za straty w wysokości nawet 165 milionów dolarów amerykańskich. Coraz bardziej upalne lata, będące znakiem zmian klimatycznych, zapowiadają, że problem zbyt wysokich temperatur na fermach drobiu będzie z roku na rok coraz poważniejszy.
Normalna temperatura ciała kurczaka wynosi około 41–42 °C, a temperatura otoczenia, w której ptaki czują się komfortowo i osiągają dobre przyrosty wynosi 18–21 °C. Wkazano, że każda temperatura otoczenia wyższa niż 25 °C wywołuje u drobiu stres cieplny.
Stres cieplny to jednak coś więcej niż tylko przebywanie w ciepłym środowisku – na to, jak zwierzę czuje się w otoczeniu wpływają również wilgotność powietrza, prędkość powietrza, a nawet spożywana pasza.
Dlatego wiele strategii obniżania stresu cieplnego u ptaków nie opiera się na obniżaniu temperatury otoczenia. Poniżej przedstawiamy niektóre z nich.
Jak stres cieplny wpływa na kurczaka?
Stres cieplny jest szkodliwy dla samopoczucia, zdrowia i wydajności ptaków przez przynajmniej kilka mechanizmów.
Pierwszym z nich jest powstawanie dużej ilości wolnych rodników – szkodliwych substancji będących ubocznymi produktami metabolizmu. W warunkach stresu cieplnego mechanizmy eliminowania wolnych rodników znacznie się osłabiają.
Dochodzi wtedy do zjawiska nazywanego stresem oksydacyjnym, który powoduje u drobiu poważne zaburzenia zdrowotne i słabe tempo wzrostu.
Drugi mechanizm działania stresu cieplnego wynika z faktu, że ptaki pozbawione są gruczołów potowych i osłonięte są na całym ciele piórami. Cechy te sprawiają, że kurczaki słabo radzą sobie z termoregulacją.
Mogą pozbywać się nadmiaru ciepła właściwie wyłącznie przez dyszenie – otwieranie dziobów i przyspieszone oddychanie.
Niestety przedłużone dyszenie powoduje zaburzenie normalnej wymiany oddechowej. Dwutlenek węgla wydalany jest zbyt szybko, co prowadzi do zmiany proporcji jonów we krwi i jej zakwaszenia. Następują tzw. zasadowica oddechowa oraz kwasica metaboliczna, które prowadzą do znacznego spadku wydajności produkcyjnej ptaków.
Udowodniono, że stres cieplny obniża zdrowotność, przyrosty i wydajność ptaków również poprzez osłabianie układu odpornościowego oraz zaburzanie gospodarki hormonalnej.
Zmniejszanie stresu cieplnego: strategie żywieniowe
Istnieje kilka strategii związanych ze składem i sposobem zadawania paszy, które mogą obniżać stres cieplny u drobiu w warunkach wysokich temperatur otoczenia:
- Ograniczenie ilości zadawanej paszy
Ograniczenie ilości zadawanej paszy w cieplejszym okresie dnia to powszechna i skuteczna praktyka. Zmniejsza się w niej spożycie paszy przez ptaki dzięki odstawieniu jej na część doby – zwykle w godzinach od 8:00 do 17:00 w upalne dni – co zmniejsza tempo metabolizmu ptaków.
Stwierdzono, że taka strategia zmniejsza temperaturę węwnętrzną ciała ptaków i ich śmiertelność, a także poprawia wykorzystanie paszy.
- Karmienie dwa razy dziennie różną paszą
Odstawianie paszy dla ptaków na część dnia ma również swoje wady – powoduje masowe gromadzenie się ptaków i silną konkurencję przy karmnikach w godzinach zadawania paszy, co może prowadzić do upadków.
Z tego powodu opracowano system karmienia ptaków w ciągu całego dnia – ale różną paszą w różnych jego porach.
W strategii tej ptakom podaje się paszę bogatą w białko w godzinach od 16:00 do 9:00, a paszę bogatą w węglowodany w godzinach od 9:00 do 16:00. Taki podział wynika z faktu, że białko prowadzi do wytwarzania większych ilości ciepła niż węglowodany.
Ten sposób karmienia obniża więc temperaturę ciała brojlerów i ich śmiertelność w czasie upalnych dni. Nie zwiększa jednak przyrostów i wydajności wykorzystania paszy u ptaków.
- Karmienie mokrą paszą
Podawanie ptakom paszy z dodatkiem wody pomaga im uzupełniać straty wody związane ze stresem cieplnym. Mokra pasza zwiększa ich pobór wody, poprawia pracę jelit, trawienie i wchłanianie składników pokarmowych.
Wykazano, że brojlery karmione „na mokro” mają lepsze pobory paszy i wyższe przyrosty masy ciała. Kury nioski karmione taką paszą w warunkach wysokich temperatur również mają lepszy pobór paszy i produkują więcej jaj o większej masie.
Mokra pasza wiąże się jednak z ryzykiem rozwoju w niej patogennych grzybów, dlatego strategia ta nie jest powszechnie stosowana.
- Dodatek tłuszczu do paszy
W czasie metabolizmu tłuszczu powstaje mniej ciepła niż w czasie rozkładu białek i węglowodanów. Z tego powodu w wielu regionach o gorącym klimacie w paszy dla drobiu stosuje się dodatkową suplementację tłuszczów.
Zaobserwowano, że 5% dodatek tłuszczu do paszy dla kur niosek poddanych stresowi cieplnemu zwiększał ich pobranie paszy aż o 17%. Podobnie, pasza z 5% dodatkiem tłuszczu skutkowała znaczną poprawą wydajności brojlerów.
Które suplementy mogą pomóc?
W ograniczaniu negatywnych skutków stresu cieplnego przydatna jest również suplementacja niektórych witamin, minerałów i elektrolitów:
- Witamina E
Witamina E ma właściwości antyoksydacyjne i stymulujące układ odpornościowy. W eksperymentach wykazano, że dodatek witaminy E w ilości 250 mg/kg paszy zmniejszał skutki stresu cieplnego u kur niosek oraz u brojlerów.
- Witamina A
Witamina A to jeden z najsilniejszych znanych antyoksydantów. Eksperymentalnie stwierdzono, że suplementacja w paszy dla brojlerów tej witaminy w ilości 1 IU/kg paszy zwiększała u ptaków wydajność wykorzystania paszy i masę ciała w warunkach stresu cieplnego.
- Witamina C
To kolejny skuteczny antyoksydant i stymulator odporności, który zmniejsza efekty stresu cieplnego u drobiu. Zaobserwowano, że dodatek witaminy C w ilości 250 mg/kg paszy poprawiał tempo przyrostów i wykorzystanie substancji odżywczych u brojlerów. Zwiększał również produkcję jaj u niosek.
- Cynk
Naukowcy stwierdzili, że dodatek organicznej formy cynku w ilości 40mg/kg paszy efektywnie poprawiał przyrosty brojlerów w warunkach upalnego lata. Suplementacja dla niosek w ilości 80-100 mg/kg paszy poprawiała natomiast grubość skorupek jaj i zmniejszała ich defekty – które są częstym skutkiem stresu cieplnego.
- Chrom
To minerał niezbędny w regulacji metabolizmu. W eksperymentach suplementacja chromu w różnych dawkach – od 200 do 1200 μg/kg paszy – zwiększała spożycie paszy, przyrosty ciała i jakość tuszek u brojlerów poddanych stresowi cieplnemu. U niosek dawki na poziomie 0,4-2 mg/kg paszy poprawiały ich odporność i jakość produkowanych jaj.
- Selen
Ptakom warto suplementować również selen – zwłaszcza jego formy organiczne, które dobrze się przyswajają. Dodatek 0,1-0,2 mg/kg paszy był w badaniach wystarczający do poprawy wykorzystania paszy i przyrostów u brojlerów w warunkach wysokich temperatur.
- Elektrolity
Dodatek do paszy lub wody dla ptaków dedykowanych elektrolitów, przede wszystkim zawierających NH4Cl, NaHCO3, oraz KCl pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia u nich zasadowicy oddechowej i kwasicy metabolicznej w czasie upalnych dni. U niosek elektrolity dodatkowo wpływają na lepszą jakość skorup jaj.
- Inne substancje
Do substancji budzących coraz większe zainteresowanie w żywieniu zwierząt należą różne składniki aktywne pozyskiwane z roślin, mające działanie głównie antyoksydacyjne:
- likopen – karotenoid, który można znaleźć m.in. w pomidorach
- resweratrol – substancja, znajdująca się w wielu roślinach, m.in. winogronach i jagodach
- EBCG – polifenol pozyskiwany z zielonej herbaty
- kurkumina – substancja aktywna znajdująca się w kurkumie, silny antyutleniacz i substancja przeciwzapalna
Substancje te w badaniach sprawdziły się jako suplement poprawiający kondycję i wydajność ptaków w warunkach stresu cieplnego.
W eksperymentach skuteczne jako dodatki do paszy zmniejszające stres cieplny ptaków okazały się również aminokwasy - betaina oraz tauryna.
Jak poprawić warunki w kurniku?
Strategie związane z żywieniem nie wystarczą do poprawy kondycji ptaków przy naprawdę fatalnych warunkach otoczenia.
Aby uniknąć negatywnego wpływu upałów, zaleca się budynki dla ptaków z naturalną wentylacją, zorientowane w kierunku wschód-zachód. Szerokość takiego kurnika nie powinna przekraczać 12 m.
Najlepiej, aby nachylenie dachu kurnika wynosiło 45 ° C, co zmniejsza nagrzewanie się dachu od słońca. W przypadku dachu metalowego bez żadnej izolacji dobrym pomysłem jest spryskiwanie go zimną wodą w upalne dni.
Dobrym pomysłem jest również wyposażanie kurnika w różnego rodzaju wentylatory, wewnętrzne systemy zamgławiania i zraszania. W nowoczesnych systemach stosuje się klimatyzację i grzędy chłodzące dla ptaków, które jednak są dość kosztowną inwestycją.
Na podstawie:
Wasti, S., Sah, N., & Mishra, B. (2020). Impact of heat stress on poultry health and performances, and potential mitigation strategies. Animals, 10(8), 1266.