Olejki eteryczne i ekstrakty roślinne, nazywane fitogenikami, to źródło biologicznie aktywnych związków, które budzą coraz większe zainteresowanie w przemyśle paszowym. Potencjalnie mogą zastępować antybiotyki i leki przeciwzapalne, wspierać procesy trawienia i wchłaniania substancji odżywczych u zwierząt oraz poprawiać ich wyniki produkcyjne. Przyglądamy się fitogenikom mającym największy potencjał w chowie i hodowli drobiu.
Fitogeniki: nowe stymulatory wzrostu i leki?
Do fitogeników zaliczyć można cały szereg produktów pozyskiwanych z roślin, kategoryzowanych ze względu na wykorzystaną ich część (zioła i przyprawy), lub ze względu na sposób pozyskiwania substancji aktywnych (olejki eteryczne i różne typy ekstraktów).
Działanie fitogeników opiera się na metabolitach wtórnych wytwarzanych przez roślinę, zazwyczaj w celu obrony przed roślinożercami lub patogenami. Należą do nich terpenoidy, fenole (inaczej garbniki), glikozydy i alkaloidy. Skład i stężenie tych substancji bioaktywnych w danej roślinie różni się w zależności od jej pochodzenia, sezonu zbiorów, warunków klimatycznych, technik przetwarzania i warunków przechowywania.
Z tego względu mimo ich obiecującego działania cały czas stanowią wyzwanie dla producentów dodatków paszowych dla zwierząt. Coraz większe zainteresowanie tematem może jednak doprowadzić do optymalizacji pozyskiwania i wykorzystywania fitogeników.
W ostatnich latach fitogeniki zyskały na popularności jako naturalna alternatywa dla antybiotykowych stymulatorów wzrostu w produkcji drobiu. Dodatki do pasz takich ziół i przypraw jak:
- tymianek
- oregano
- cynamon
- rozmaryn
- majeranek
- czosnek
- imbir
- zielona herbata
- kurkuma
okazały się skutecznie poprawiać FCR i przyrosty masy ciała u ptaków. Więcej na temat bardzo skutecznego działania na tym polu kurkumy można przeczytać tutaj: Kurkuma dla brojlerów: stymulator wzrostu i zastępca antybiotyków.
Chociaż działanie fitogeników na tym polu nie zostało jeszcze w pełni wyjaśnione, uważa się, że stymulacja wzrostu drobiu jest skutkiem ich przeciwdrobnoustrojowego działania i wspierania prawidłowego mikrobiomu. Należy jednak dodać, że w niektórych badaniach nie odnotowano korzystnych skutków wspomnianych dodatków. Prawdopodobnie wynikało to ze wspomnianych wyżej różnic w składzie fitogeników.
Substancje roślinne na lepszą wydajność produkcyjną
W badaniach naukowych wykazano, że poprawie przyrostów masy ciała u kurcząt brojlerów sprzyja suplementacja również takimi substancji pozyskiwanymi z roślin, jak:
- mentol (występujący np. w mięcie pieprzowej)
- anetol (spotykany w koprze i anyżu)
- eugenol (znajdowany w goździkach)
- tymol (uzyskiwanym z oregano)
- limonen (z cytrysów)
Działanie stymulujące wyniki produkcyjne brojlerów opisano również dla ekstraktu z japońskiej rośliny Achyranthes japonica, drzewa kadzidłowca Boswellia serrata, oraz dla ekstraktu z wytłoków oliwek.
Pozytywny wpływ na wydajność produkcyjną uzyskiwano również u niosek, którym podawano:
- tymol
- aldehyd pozyskiwany z cynamonu
- olejek anyżowy
- olejek miętowy
- ekstrakt z arbuza
- ekstrakt z drzewa herbacianego
W kilku innych badaniach oceniono wpływ suplementacji nasion czarnuszki na zdrowie i wyniki brojlerów, przepiórek oraz kur niosek. Chociaż niektórzy naukowcy nie znaleźli żadnego efektu czarnuszki, inni odnotowali poprawę wydajności produkcyjnej u badanych ptaków. Nasiona czarnuszki zawierają bogactwo biologicznie czynnych związków chemicznych, a także witamin i minerałów.
Na poprawę strawności paszy
Przeprowadzono liczne badania w celu zbadania wpływu suplementancji fitogenikami na strawność paszy u kurcząt brojlerów i kur niosek, które przyniosły bardzo różne wyniki. Przykładowo nie stwierdzono, aby strawność paszy poprawiała się u ptaków w efekcie suplementancji z wykorzystaniem ekstraktów z liści oliwnych (bogatych w polifenole), czy z wytłoków oliwnych.
Lepsze efekty, widoczne w zwiększeniu strawności tłuszczu, białka i fosforu, zaobserwowano suplementując mieszankę karwakrolu (substancji występującej m.in. w tymianku i kminku), aldehydu cynamonowego i ekstraktu z papryki lub mieszankę tymolu i limonenu.
U kur niosek strawność białka, energii i fosforu poprawiała się w wyniku suplementacji olejkiem miętowym, tymolem i aldehydem cynamonowym. Naukowcy uważają, że fitogeniki mogą poprawiać strawność paszy poprzez co najmniej kilka mechanizmów, takich jak: stymulacja apetytu, wydzielania śliny, wytwarzania śluzu jelitowego, kwasów żółciowych i poprawa aktywności enzymów trawiennych. Fitogeniki mogą mieć ponadto pozytywny wpływ na kondycję jelit.
W eksperymentach stwierdzono, że dodatki roślinne zawierające karwakrol, tymol, eugenol i piperynę (związek pozyskiwany z pieprzu), ekstrakt z liści zielonej herbaty i granatu pozytywnie wpływają na mikrobiom w różnych częściach jelit, promując wzrost pozytywnych bakterii i hamując wzrost patogenów. Zdrowy mikrobiom układu pokarmowego u ptaków zawsze będzie przekładał się na ich lepszą zdrowotność i wykorzystanie składników odżywczych.
Stymulacja odporności i mniej antybiotyków
Wiele badań poświęca się możliwości wykorzystania fitogeników do poprawy odporności ptaków na różne infekcje. Stwierdzono, że największy potencjał pod tym względem mogą mieć substancje uzyskiwane z:
- mniszka lekarskiego
- gorczycy
- krokosza barwierskiego
- ostu
- grzybów shiitake i reishi
W badaniach na hodowlach komórkowych drobiu stwierdzono, że ekstrakty z wymienionych roślin stymulowały aktywność komórek odpornościowych. Działanie ekstraktów w modulowaniu układu odpornościowego zostało też poparte kilkoma badaniami przeprowadzonymi na żywych ptakach.
Niezwykle efektywne we wspieraniu walki z infekcjami u ptaków okazały się również substancje aktywne zawarte w kurkumie. Pewien potencjał ma również papryka. Fitogeniki mogą sprawdzać się także we wspieraniu odporności drobiu na niekorzystne warunki środowiska, o czym więcej pisaliśmy tutaj: Jak chronić drób przed stresem cieplnym?
Czy rośliny mogą poprawić jakość mięsa i jaj?
Wciąż niewiele wiadomo, czy możliwa jest efektywna poprawa jakości mięsa drobiowego i jego trwałości dzięki suplementancji ptaków fitogenikami. Niektórzy naukowcy stwierdzili, że na tym polu słabo wypada działanie karwakrolu, tymolu oraz aldehydu cynamonowego.
Jednak w innych badaniach dodatek do paszy drobiu nasion czarnuszki, kurkumy, lub mieszanki kuruminy (pozyskiwanej z kurkumy), karwakrolu, tymolu oraz aldehydu cynamonowego poprawił zawartość w mięsie antyoksydantów, dzięki czemu tłuszcz zawarty w mięsie był mniej podatny na utlenianie.
Stwierdzono, że fitogeniki mogą mieć znaczący wpływ na jakość jaj. Suplementacja mieszanki ziołowej złożonej z olejku miętowego i ekstraktu z pokrzywy u kur niosek zwiększała grubość skorupek jaj. Mogło to wynikać z dobroczynnego wpływu fitogeników na strawność paszy i metabolizm wapnia u kur niosek.
W innych eksperymentach stwierdzono, że dodatek do paszy niosek czarnuszki, czerwonej papryki, anyżu, mąki z wytłoków winogron i kurkuminy wpływał na wyższą zawartość antyoksydantów w jajach. Dzięki temu wydłużył się ich okres przydatności do spożycia. Niektóre fitogeniki, m.in. substancje pozyskiwane z pokrzywy, mogą być pomocne również w manipulowaniu składem kwasów tłuszczowych w jajach.
Więcej na temat wpływu substancji roślinnych na zdrowie i kondycję drobiu można przeczytać w ogólnodostępnym źródle:
Abdelli, N., Solà-Oriol, D., & Pérez, J. F. (2021). Phytogenic Feed Additives in Poultry: Achievements, Prospective and Challenges. Animals, 11(12), 3471.
