Mykotoksyny to szkodliwe substancje produkowane przez grzyby, które mogą wpływać na zdrowie i wydajność produkcyjną zwierząt. Bardzo wrażliwe są na nie brojlery. Nawet niskie poziomy mykotoksyn w paszy, które nie powodują widocznych problemów zdrowotnych, mogą znacząco obniżać ich wydajność. W artykule przeanalizujemy, dlaczego tak się dzieje i jakie kroki można podjąć, aby temu zapobiec.
Czym są mykotoksyny?
Mykotoksyny są produkowane przez różne gatunki grzybów, m.in. z rodzaju Aspergillus, Fusarium i Penicillium. W naturalny sposób mogą się pojawiać w roślinach uprawnych, z których wytwarzana jest pasza dla zwierząt. Grzyby te mogą rozwijać się na polach w trakcie wzrostu roślin, jak również podczas przechowywania ziarna w nieodpowiednich warunkach. W rezultacie mykotoksyny mogą być obecne w paszy, którą spożywają brojlery.
Najczęściej spotykanymi mykotoksynami są aflatoksyny, ochratoksyny, fumonizyny, zearalenon oraz deoksyniwalenol (w skrócie DON). Każda z tych toksyn ma nieco inny mechanizm działania, jednak wszystkie mogą wywierać negatywny wpływ na zdrowie i wydajność brojlerów. Efekty te mogą być na tyle subtelne i trudne do rozpoznania, że wielu hodowców może nie zdawać sobie sprawy z tego, że taki problem występuje w stadzie.
Mykotoksyny, zwłaszcza gdy są spożywane w małych dawkach, często nie powodują bezpośrednich, widocznych objawów chorobowych, takich jak ostra biegunka czy utrata masy ciała. Jednak ich długotrwałe działanie może obniżać wydajność produkcyjną, co bezpośrednio wpływa na wyniki ekonomiczne gospodarstwa. Subtelne efekty sumują się do zauważalnych strat.
Ukryte skutki mykotoksyn
Jednym z ukrytych efektów działania mykotoksyn jest osłabienie układu odpornościowego kurcząt. Mykotoksyny, zwłaszcza takie jak aflatoksyny czy DON, mogą hamować aktywność komórek odpornościowych (limfocytów i makrofagów), co prowadzi do obniżenia odporności ptaków na infekcje. Nawet przy braku wyraźnych objawów chorobowych, kurczęta stają się bardziej podatne na zakażenia bakteryjne, wirusowe oraz inwazje pasożytów. Ukryte infekcje mogą prowadzić do ogólnego osłabienia stada, co przekłada się na gorsze przyrosty masy oraz wyższą śmiertelność.
Mykotoksyny mają również negatywny wpływ na układ pokarmowy. Mogą uszkadzać błonę śluzową jelit, co zaburza procesy trawienne i wchłanianie składników odżywczych. Szczególnie szkodliwe są fumonizyny oraz DON, które prowadzą do stanu zapalnego jelit oraz to skrócenia kosmków jelitowych (które pomagają wchłaniać pokarm). Przekłada się to na gorsze wykorzystanie paszy i wolniejsze przyrosty masy ciała brojlerów. W dłuższym okresie może to prowadzić do znacznego spadku wydajności produkcyjnej.
Mykotoksyny, takie jak aflatoksyny oraz ochratoksyny, mogą uszkadzać komórki narządów ciała, przez wywoływanie tzw. stresu oksydacyjnego. Cierpi na tym zwłaszcza wątroba – jest kluczowym narządem odpowiedzialnym za usuwanie toksyn z organizmu. Zaburzenia działania wątroby mogą prowadzić do akumulacji toksycznych substancji we krwi oraz do dalszych uszkodzeń.
Dodatkowo, niektóre mykotoksyny, takie jak zearalenon, mogą zaburzać gospodarkę hormonalną w organizmie, ponieważ naśladują działanie estrogenu (hormonu żeńskiego). Zaburzenia te mogą wpływać na procesy rozwojowe i metabolizm, co może prowadzić do spadku przyrostów masy ciała.
Zdjęcia mikroskopowe preparatów – przekrojów jelita cienkiego 5-tygodniowych brojlerów. Na preparatach widać a) prawidłową wysokość kosmków jelitowych u zdrowych ptaków, b) niewielkie uszkodzenie i skrócenie kosmków u ptaków spożywających niskie dawki mykotoksyn, c) poważne uszkodzenie i skrócenie kosmków u ptaków spożywających wysokie dawki mykotoksyn.
Źródło: Awad, Wageha A., et al. "The impact of the Fusarium mycotoxin deoxynivalenol on the health and performance of broiler chickens." International journal of molecular sciences 12.11 (2011): 7996-8012.
Jak walczyć z ukrytym wrogiem?
Jednym z głównych powodów, dla których skutki działania mykotoksyn są trudne do wykrycia, jest ich przewlekły charakter. W odróżnieniu od ostrego zatrucia, które powoduje wyraźne objawy chorobowe, przyjmowanie niskich dawek mykotoksyn przez dłuższy czas prowadzi do stopniowego pogorszenia zdrowia. Efektem są zmniejszone przyrosty masy ciała czy gorsze wykorzystanie paszy, za które zazwyczaj obwinia się inne czynniki, np. niewłaściwy skład diety czy ogólne warunki hodowlane.
Aby zapobiec ukrytym efektom mykotoksyn należy podjąć kilka kroków:
1. Monitorowanie poziomu mykotoksyn w paszy
Najważniejszym działaniem zapobiegającym negatywnym skutkom mykotoksyn jest regularne monitorowanie ich poziomu w paszy. Analizy laboratoryjne mogą pomóc w identyfikacji partii ziarna lub paszy z podwyższonym poziomem mykotoksyn, co umożliwia szybkie podjęcie działań naprawczych.
2. Stosowanie dodatków do paszy wiążących mykotoksyny
Na rynku dostępne są różne preparaty dodawane do paszy, które mają zdolność wiązania mykotoksyn i neutralizowania ich szkodliwego działania. Takie substancje, jak glinokrzemiany czy drożdże, mogą obniżać wchłanianie toksyn w przewodzie pokarmowym brojlerów. Regularne stosowanie takich dodatków może chronić stado przed ukrytymi efektami działania mykotoksyn.
3. Poprawa warunków przechowywania paszy
Jednym z kluczowych elementów zapobiegania skażeniu paszy mykotoksynami jest dbałość o odpowiednie warunki jej przechowywania. Należy zwrócić uwagę na wilgotność i temperaturę w magazynach, aby zminimalizować ryzyko rozwoju grzybów produkujących mykotoksyny.
4. Redukcja stresu w otoczeniu ptaków
Stres środowiskowy (np. nieodpowiednia temperatura i wilgotność powietrza w kurniku, zbyt duże zagęszczenie obsady) może potęgować negatywne skutki działania mykotoksyn. Ptaki, które mają optymalne warunki hodowlane lepiej sobie z nimi radzą.
Na podstawie:
Awad, Wageha A., et al. "The impact of the Fusarium mycotoxin deoxynivalenol on the health and performance of broiler chickens." International journal of molecular sciences 12.11 (2011): 7996-8012.
