Wszystkim zapewne znana mucha domowa (Musca domestica) to najpowszechniej występujący na świecie gatunek muchy. Prawdopodobnie wywodzi się z terenów środkowej Azji, skąd poszerzając swoje terytorium zadomowiła się prawie na całym świecie. Przez to, że historia tego gatunku jest tak samo długa jak gatunku ludzkiego, zaliczany jest on do gatunków synantropijnych tj. takich, które przystosowały się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka. Jest to także gatunek endofilny – taki, który cały swój cykl życiowy może zamknąć w bliskim otoczeniu człowieka. Mucha domowa występuje praktycznie wszędzie tam, gdzie człowiek. Przedstawicieli tego gatunku można spotkać w szpitalach, sklepach, restauracjach, na targach czy w gospodarstwach rolnych.
Przez tryb życia, liczebność oraz sprawne poruszanie się między ludźmi i zwierzętami, mucha domowa jest ważnym wektorem wielu patogenów – bakterii, grzybów, pasożytów oraz wirusów. Literatura naukowa wskazuje na ponad 130 gatunków patogenów przenoszonych przez muchę domową, w tym bardzo patogennych bakterii, a coraz częściej także antybiotykoopornych szczepów bakterii i grzybów. Prostym testem wskazującym na znaczenie muchy domowej jako wektora patogenów jest fakt, że wraz ze wzrostem populacji much w środowisku, wśród ludzi wzrasta liczba zachorowań na choroby, których podstawowym objawem jest biegunka. Rodzaj patogenu pochodzącego od muchy jest zależny od miejsca, w którym owad został znaleziony. Na przykład muchy znajdowane w szpitalach i w gospodarstwach rolnych, gdzie używa się dużo antybiotyków przenosiły antybiotykooporne bakterie i grzyby.
Najczęściej rozpoznawanym sposobem przenoszenia patogenów przez muchę domową jest transmisja mechaniczna – przenoszenie patogenu z jednego kręgowca na innego, bez zmiany stadium rozwojowego. Muchy żerują na odchodach, nawozie zwierzęcym czy padlinie, patogeny przylegają do ich ciał i razem z nimi przenoszone są na jedzenie, rośliny, zwierzęta i ludzi. Właśnie podsumowano dane zebrane z artykułów naukowych udostępnionych w elektronicznych bazach takich jak PubMed, Science Direct czy Google Scholar. Pod uwagę brano dane takie jak: gatunek i stadium rozwojowe muchy, częstość występowania patogenu, typ badania (terenowe lub eksperymentalne), miejsce na owadzie, z którego pozyskano patogen, wyniki testu na antybiotykooporność, miejsce, w którym pozyskano owada. Z 1718 znalezionych w pierwszym etapie prac naukowych wydzielono 131, a następnie szczegółowej analizie poddano 99 wybranych artykułów. Statystyce poddano dane pochodzące z 21 krajów i opublikowane w latach 1970 – 2017.
Procentowy rozkład wyizolowanych patogenów przedstawia się następująco:
- 73,73% - bakterie,
- 18,18% - grzyby,
- 5,05% - pasożyty,
- 7,07% - wirusy.
Najwięcej much pozyskano z najbliższego otoczenia człowieka oraz z gospodarstw rolnych (odpowiednio 20 i 28 procent). 44% patogenów pozyskano z powierzchni ciała owada, 33% z powierzchni ciała oraz wnętrzności, a 22% z samych wnętrzności. W 77% przypadków do oznaczenia patogenów wykorzystano metodę tradycyjnego posiewu bakteryjnego. Tańszą, ale mniej dokładna niż metody molekularne (PCR, sekwencjonowanie), których użyto tylko w 14% przypadków.
Najczęściej izolowanym typem bakterii były bakterie jelitowe (70,51%), w tym bardzo patogenne szczepy E. coli, takie jak EAEC, EHEC, ETEC czy EPEC. Przyczyną tak dominującej ilości bakterii tego typu prawdopodobnie jest fakt, że muchy często żerują na odchodach. Na muchach pozyskanych w szpitalach znajdowano także antybiotykooporne szczepy bakterii takich jak Klebsiella pneumoniae (pałeczka zapalenia płuc), Pseudomonas spp. czy rózne gatunki gronkowców i paciorkowców. Stwierdzono także przecinkowce cholery oraz laseczki wąglika.
Znajdowane pasożyty to najczęściej: Ascaris spp. (np. glista ludzka), Entamoeba spp., Ancylostoma duodenale (tęgoryjec dwunastnicy), Trichuris spp. ale także groźne dla trzody chlewnej pasożyty z gatunków Metastrongylus oraz Heamatopinus. Najczęściej znajdowane grzyby to gatunki Candida, Microsporum, Rhizopus,Curvalaria, Nigrospora oraz Epicoccum – patogeny szkodliwe dla ludzi, zwierząt oraz roślin, a także silne alergeny.
Eksperymentalnie udowodniono jednak, że mucha domowa może być wektorem niezwykle istotnym dla medycyny weterynaryjnej. Przenosić bowiem może wirusa zespołu rozrodczo-oddechowego świń (PRRSv), wirusa ptasiej grypy (AI) a także wirusa rzekomego pomoru drobiu (ND) – trzech bardzo niebezpiecznych chorób zaliczanych do „najdroższych” w hodowli trzody chlewej oraz drobiu. Istotne jest więc ograniczenie wystepowania much w najbliżym otoczeniu gospodarstw rolnych, szpitali czy lokali gastronomicznych. Wykorzystywane do tego celu są metody fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Coraz mniej skuteczne metody chemiczne (owady wykształcające opornośc na środki używane do dezynsekcji oraz szkodliwość używanych środków dla innych organizmów żywych), zachęcają większe grupy zainteresowanych do skorzystania ze środków biologicznych. Wykorzystuje się tu grzyby gatunku Metarhizium, Beuveria czy bakterie Bacillus thuringiensis. Ważne są też dalsze badania nad rodzajami przenoszonych patogenów oraz poznaniem mechanizmów kształtowania się antybiotykooponości oraz oporności na używane do zwalczania owadów środki chemiczne.
Na podstawie: Khamesipour, F., Lankarani, K. B., Honarvar, B., & Kwenti, T. E. (2018). A systematic review of human pathogens carried by the housefly (Musca domestica L.). BMC Public Health, 18(1), 1049.
