Rok 2023 przyniósł wyraźny wzrost zasięgu ubóstwa skrajnego (o 2 p. proc. do 6,6% osób w gospodarstwach domowych). Zasięg ubóstwa relatywnego pozostał na podobnym poziomie co rok wcześniej (12,2% - minimalny wzrost o 0,5 p. proc.). Natomiast spadł zasięg ubóstwa ustawowego (o ok. 2 p. proc. do 4,1%) przy takich samych progach tego rodzaju ubóstwa jak rok wcześniej. Zmiany te nastąpiły po okresie wysokiej inflacji w roku 2022 i w czasie jej stopniowego ograniczania w roku 2023.
GUS regularnie, co rok, oblicza i publikuje wskaźniki dotyczące zasięgu ubóstwa ekonomicznego (tzw. stopy ubóstwa) w Polsce opierając się na wynikach „Badania budżetów gospodarstw domowych”. Prezentowane wskaźniki są danymi średniorocznymi. W obliczeniach uwzględnione zostały trzy różne progi (granice) ubóstwa: granica ubóstwa skrajnego, relatywnego oraz tak zwana ustawowa granica ubóstwa.
Za ubogie uznane zostały osoby żyjące w gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków był niższy od przyjętych progów ubóstwa. Podstawę wyznaczania granicy ubóstwa skrajnego stanowi minimum egzystencji szacowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS). Kategoria minimum egzystencji wyznacza bardzo niski poziom zaspokojenia potrzeb. Konsumpcja poniżej tego poziomu utrudnia przeżycie i stanowi zagrożenie dla psychofizycznego rozwoju człowieka .
W 2023 r. stopa ubóstwa skrajnego wyniosła 6,6%, czyli o 2 p. proc. więcej niż rok wcześniej. Poziom tzw. ustawowej granicy ubóstwa odpowiada wartościom kwot, które zgodnie z obowiązującymi przepisami (tzn. Ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej i stosownymi rozporządzeniami do niej) uprawniają do ubiegania się o świadczenie pieniężne z pomocy społecznej. W 2023 r. zasięg ubóstwa ustawowego wyniósł 4,1%, czyli o ok. 2 p. proc. mniej niż rok wcześniej. Jednak trzeba podkreślić, że granice tego ubóstwa nie były podnoszone w 2023 r.
Zastosowanie relatywnej granicy ubóstwa na poziomie 50% kwoty, którą średnio w miesiącu wydają gospodarstwa domowe w Polsce, umożliwia wyodrębnienie tych gospodarstw i osób, których poziom konsumpcji znacząco odbiega od poziomu przeciętnego. Zarówno w 2023 r., jak i w 2022 r. stopa ubóstwa relatywnego kształtowała się na podobnym poziomie - ok. 12% (12,2 % w 2023 r. i 11,7% w 2022 r.). Jak wskazują wyniki badania budżetów gospodarstw domowych, zaobserwowany w 2023 r. wzrost zasięgu ubóstwa skrajnego rok do roku miał miejsce w sytuacji poprawy przeciętnej sytuacji dochodowej gospodarstw domowych (w ujęciu nominalnym i realnym). Jednak w tym czasie zaobserwowano też spadek poziomu wydatków w ujęciu realnym. Dodatkowo trzeba wspomnieć, co może wydawać się zaskakujące, że w 2023 r. spadła też (rok do roku) wartość odsetka złych lub raczej złych ocen subiektywnych sytuacji materialnej wśród ogółu gospodarstw domowych (z ok. 6% do ok. 5% gospodarstw domowych). Należy jednak mieć na uwadze, że kierunek zmian subiektywnej oceny sytuacji materialnej nie musi iść w parze z kierunkiem zmian w zasięgach ubóstwa ekonomicznego. Są to miary o innym charakterze.
Wzrost ubóstwa na wsi
W 2023 roku, podobnie jak w latach wcześniejszych, klasa miejscowości zamieszkania także determinowała częstość doświadczania ubóstwa skrajnego. Mieszkańcy miast zdecydowanie rzadziej doświadczali ubóstwa skrajnego (3,3%) niż mieszkańcy wsi (11,5%). Najmniejszym odsetkiem osób ubogich charakteryzowały się największe miasta o liczbie mieszkańców co najmniej 500 tys. (1,6%) oraz miasta z liczbą mieszkańców między 100 a 500 tys. (2,0%) W mniejszych miastach stopa ubóstwa skrajnego była już wyższa (odpowiednio: 4,1% w miastach o wielkości 20-100 tys. mieszkańców oraz 5,4% – w najmniejszych miastach, poniżej 20 tys. mieszkańców).
Największy wzrost skrajnego ubóstwa odnotowano wśród osób z gospodarstw domowych rolników (o 5,4 p. proc.) oraz wśród osób utrzymujących się z innych niezarobkowych źródeł (o 5,1 p. proc.). Relatywnie wysokie wzrosty (ponadprzeciętnie) zasięgu ubóstwa skrajnego odnotowano też wśród osób z gospodarstw domowych, w których osoba odniesienia legitymowała się wykształceniem zasadniczym zawodowym/branżowym (o 3,6 p. proc.), z gospodarstw z dwiema osobami w wieku 0-17 lat (o 3,5 p. proc.) oraz z jedną osobą w wieku 0-17 lat w gospodarstwie domowym (o 2,6 p. proc.), a także wśród mieszkańców wsi (o 3,4 p. proc.), w tym mieszkańców pozaaglomeracyjnych obszarów wiejskich (o 3,8 p. proc.). W przypadku pozostałych analizowanych grup ludności odnotowano wzrost zasięgu ubóstwa skrajnego o ok. 1-2 p. proc. Wyjątek stanowią osoby z gospodarstw domowych z miast liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców oraz w gospodarstwach domowych z co najmniej 3 osobami w wieku 0-17 lat, dla których odnotowano minimalny wzrost stopy ubóstwa o 0,2 p. proc.
Pełna treść raportu GUS dostępna jest tutaj.
Źródło: GUS