Jaka będzie przyszłość pasz GMO w Polsce?

W grudniu 2022 roku Prezydent RP podpisał nowelizację ustawy o paszach, wprowadzającą zakaz stosowania pasz genetycznie modyfikowanych od 2025 roku. Jednak rosnące wątpliwości co do możliwości realizacji tego terminu sprawiły, że Rada Ministrów w 2023 roku zaproponowała jego wydłużenie o pięć lat. Obecnie temat GMO ponownie wywołuje intensywną debatę, w której ścierają się kwestie bezpieczeństwa żywnościowego i zrównoważonego rozwoju rolnictwa w Polsce.

 

Analizy rynku paszowego wskazują, że w warunkach klimatycznych Polski nie prowadzi się upraw w wystarczającej ilości alternatywnych surowców wysokobiałkowych, które mogłyby zastąpić importowaną śrutę sojową w produkcji pasz. Rodzime rośliny strączkowe cechują się niekorzystnymi proporcjami węglowodanów strukturalnych oraz wysoką zawartością substancji antyżywieniowych, co negatywnie wpływa na efektywność żywienia drobiu i młodych świń. W porównaniu do genetycznie modyfikowanej soi, mają one także niższą zawartość białka oraz mniej korzystny skład aminokwasowy.

 

 

W obawie przed potencjalnym załamaniem sektora produkcji zwierzęcej oraz trudnościami z zapewnieniem odpowiedniej ilości pasz dla zwierząt monogastrycznych, w lipcu 2023 roku Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy o paszach. Proponowana zmiana przewiduje wydłużenie o pięć lat terminu wejścia w życie zakazu produkcji, wprowadzania do obrotu i stosowania pasz GMO w Polsce.

 

Tematyka legislacyjna dotycząca genetycznie modyfikowanych pasz w żywieniu zwierząt ponownie wywołuje intensywną debatę na temat GMO, które w polskim społeczeństwie wciąż budzą kontrowersje. To niefortunne, gdyż najnowsze technologie w biotechnologii pozwalają na modyfikowanie organizmów żywych w sposób zgodny z globalnymi trendami w rolnictwie, w tym produkcją wystarczającej ilości wysokiej jakości żywności, zaspokajającej potrzeby rosnącej populacji, przy jednoczesnej ochronie środowiska i zasobów naturalnych. Biotechnologia, ze swoją pragmatyczną misją, odgrywa kluczową rolę w nowoczesnym rolnictwie, jednak jej efektywne wykorzystanie zależy w dużej mierze od społecznej akceptacji oraz odpowiednich ram prawno-organizacyjnych.

 

Przepisy Unii Europejskiej dotyczące GMO są jednymi z najbardziej rygorystycznych na świecie. Podstawy prawne w tym zakresie zostały ustanowione dyrektywą 2001/18/WE, która zastąpiła wcześniejszą dyrektywę Rady 90/220/EWG. Wprowadzone ponad dwadzieścia lat temu regulacje były dostosowane do ówczesnych technologii, co obecnie stwarza trudności w ich stosowaniu do coraz bardziej zaawansowanych technik edycji genomu.

 

W 2018 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawie C-528/16 orzekł, że organizmy uzyskane w drodze mutagenezy są uznawane za GMO i podlegają przepisom dyrektywy dotyczącej GMO.  Wyrok ten wywołał szeroką dyskusję, podkreślając potrzebę rewizji przepisów. W wyniku tego orzeczenia, Rada Unii Europejskiej zwróciła się do Komisji Europejskiej o opracowanie analizy statusu nowych technologii genetycznych w kontekście prawa UE. W opublikowanym w 2021 roku raporcie wskazano, że NGT to nowe techniki genomowe opracowane po wejściu w życie dyrektywy 2001/18/WE, a organizmy wyprodukowane z ich pomocą są klasyfikowane jako genetycznie zmodyfikowane i podlegają zasadom ustawodawstwa dotyczącego GMO. Jednocześnie organizmy wytworzone w drodze klasycznej mutagenezy klasyfikuje się również jako GMO, ale są one zwolnione z obowiązków wynikających z ustawodawstwa dotyczącego GMO ze względu na długą historię bezpiecznego stosowania na dzień wprowadzenia przepisów w 2001 r.

 

Komisja Europejska zauważyła, że obecne przepisy UE nie są odpowiednie do regulowania organizmów uzyskanych w drodze ukierunkowanej mutagenezy lub cisgenezy, co wymaga dostosowania przepisów do postępu naukowego i technicznego. 

 

W lipcu 2023 roku Komisja Europejska przyjęła propozycje nowych regulacji dla roślin uzyskanych za pomocą NGT, które zostały przegłosowane w lutym 2024 roku przez Parlament Europejski. Podstawowym celem tych działań jest kategoryzacja roślin NGT. Rośliny NGT uważane za równoważne z roślinami konwencjonalnymi (NGT 1) byłyby zwolnione z przepisów dotyczących GMO, przy jednoczesnym wprowadzeniu publicznej internetowej listy tych roślin. Dla roślin NGT 1 europosłowie chcą zmienić wielkość i liczbę modyfikacji genetycznych potrzebnych do uznania rośliny NGT za równoważną z roślinami konwencjonalnymi. Rośliny NGT 2, z bardziej złożonymi modyfikacjami genetycznymi, podlegałyby rygorystycznym wymogom prawnym zawartym w dyrektywie dotyczącej GMO. Nowe propozycje Komisji mają na celu promowanie zrównoważonego rozwoju w produkcji roślinnej, a Parlament Europejski jest gotowy do rozpoczęcia negocjacji z państwami członkowskimi w sprawie ostatecznego kształtu ustawy.

 

 

Autor: Prof. UPP dr hab. inż. Joanna Zeyland, Katedra Biochemii I Biotechnologii UPP