USD -
3.9363
EUR -
4.2685
GBP -
4.9790
DKK -
0.5721
To nie mit – zwierzęta potrafią same znajdować i aplikować sobie leki. Zjawisko to nazywa się samolecznictwem i jest dobrze opisane w literaturze naukowej. Owce i bydło, które mają dostęp do pastwisk intuicyjnie same znajdują lecznicze zioła, które pomagają im na różne dolegliwości. Czy możemy to wykorzystać w komercyjnej hodowli?
Zwierzęta potrafią o siebie zadbać
Przez całe wieki w tradycyjnej hodowli obserwowano zachowanie zwierząt sugerujące, że są one w stanie samodzielnie zadbać o swoje zdrowie i komfort. Sugerowano, że wynajdują one lecznicze zioła, minerały i wybierają określone pokarmy, aby rozwiązać problem pasożytów, czy toczących się w ciele infekcji. Nie jest to mit – zjawisko to nazywa się samolecznictwem zwierząt i zostało dobrze opisane w literaturze naukowej. Powstała nawet osobna dziedzina nauki zajmująca się tym zagadnieniem, którą nazywa się zoofarmakognozją.
We współczesnych, przemysłowych systemach produkcji właściwie nie da się zaobserwować takich zachowań u zwierząt. Jednak tam, gdzie mają one dostęp do pastwisk i dużą dowolność w wyborze pokarmu uwidacznia się ich wrodzona (a także wyuczona) umiejętność wyszukiwania substancji wspierających ich zdrowie i unikanie tych szkodliwych.
Większość naturalnych i pół-naturalnych pastwisk stanowi różnorodną mieszankę gatunków roślin, które są źródłem witamin, minerałów, a także – dosłownie - naturalną apteką. Zawierają szeroką gamę substancji aktywnych, które stosuje się w komercyjnych lekach dla zwierząt i ludzi. Przykładem są alkaloidy, terpeny i fenole pochodzenia roślinnego, które mogą zwalczać pasożyty wewnętrzne, kontrolować patogenne grzyby i bakterie, a także poprawiać funkcje układu pokarmowego.
O tym, że zwierzęta „samoleczą się” w naturalnych warunkach, wiemy dzięki obserwacjom chorych zwierząt, które poszukują pokarmu – niebędącego częścią ich normalnej diety i zazwyczaj nie przynoszącego korzyści odżywczych – który zawiera aktywne składniki o pozytywnym wpływie na zdrowie.
Owce wiedzą, jak leczyć zgagę
Zdolności zwierząt do samolecznictwa da się udowodnić również w kontrolowanych eksperymentach. Zaobserwowano przykładowo, że owce, które otrzymywały paszę zawierającą zbyt duże ilości szkodliwych garbników roślinnych, uczyły się pobierać lek, który niwelował ich działanie – glikol polietylenowy. Zjadały go po posiłku bogatym w garbniki. Jednocześnie nie pobierały innych substancji podanych obok glikolu, które nie miały właściwości leczniczych.
Ponadto, owce wolały żerować w miejscach, w których blisko pokarmu bogatego w garbniki znajdowało się źródło glikolu. Czas spędzony w miejscach, w których był dostępny glikol zmniejszał się, gdy w ich diecie nie było garbników. Pokazano również, że owce potrafią leczyć u siebie „zgagę”. Gdy zjadały w paszy duże ilości składników, które pobudzają wytwarzanie kwasu (takie jak zboża), to następnie poszukiwały i spożywały pokarmy zawierające wodorowęglan sodu, który prowadzi do zobojętnienia kwasu.
W pewnym eksperymencie jagnięta nauczyły się selektywnie przyjmować trzy leki – bentonit sodu, glikol polietylenowy i fosforan dwuwapniowy – gdy zjadały paszę zawierającą zbyt duże ilości zbóż, garbników i kwasu szczawiowego. Wykazano, że owce uczą się przydatności pewnych składników nie tylko na podstawie własnego samopoczucia, ale również na podstawie obserwacji stanu zdrowia pozostałych członków stada.
Lecznicze zioła w walce z pasożytami
Jednym z najlepszych przykładów samolecznictwa u zwierząt jest zwalczanie pasożytów wewnętrznych – robaków zajmujących układ pokarmowy, które w nadmiernej liczbie mogą powodować znaczne pogorszenie kondycji, a nawet być przyczyną zgonu. W pewnym eksperymencie na południu Europy stwierdzono, że kozy, które na ogół niechętnie jedzą krzew z gatunku Pistacia lentiscus, zwiększyły jego spożycie po tym, gdy zostały zarażone dużą ilością larw nicieni. Krzew ten zawiera substancje o działaniu przeciwpasożytniczym.
Zaobserwowano, że zarażone pasożytami kozy samodzielnie wybierają również inne niesmaczne rośliny o właściwościach przeciwrobaczych, takie jak wrzos, lub dziki tamaryndowiec Lysiloma latisiliquum (rosnący w warunkach naturalnych w Ameryce Północnej). W kontrolowanym eksperymencie stwierdzono ponadto, że jagnięta zarażone robakami zjadały więcej suplementu bogatego w składniki przeciwpasożytnicze od zdrowych jagniąt. Robiły to nawet wtedy, gdy suplement miał bardzo niską wartość odżywczą.
Podobnie w innym badaniu, jagniętom zarażonym pasożytami i kontrolnym, zdrowym jagniętom, oferowano do wyboru lucernę (Medicago sativa) i mieszankę zawierającą 90% lucerny i 10% taniny o działaniu przeciwrobaczym. Jagnięta zarażone pasożytami jadły duże ilości pokarmu zawierającego taninę, podczas gdy zdrowe jagnięta spożywały go w znacznie mniejszych ilościach. Różnica ta zniknęła, gdy u jagniąt usunięto pasożyty za pomocą leków weterynaryjnych.
Unikanie szkodliwych pokarmów
Zwierzęta potrafią również ograniczać spożycie niektórych składników lub całkowicie eliminować je z diety. Zaobserwowano to w badaniach, w których zwierzętom podawano dietę z niedoborem lub nadmiarem składników odżywczych lub zawierającą duże ilości toksyn. W tym przypadku zachowania zwierząt były nastawione na ograniczenie spożycia pokarmu.
Na przykład owce niechętnie jedzą słomę, która jest uboga w energię, białko i inne składniki. Jednak gdy w eksperymencie podawano im bezpośrednio do żołądka mieszankę bogatego pokarmu zaraz po tym, gdy zjadły słomę – a więc oszukiwano ich organizm, aby wiązał jedzenie słomy z odżywczą dietą – zaczynały bardzo chętnie ją spożywać.
Zaobserwowano również, że owce, kozy i bydło unikają zapachu pokarmów, które zawierają zbyt duże ilości azotu, lotnych kwasów tłuszczowych i ograniczają spożycie paszy, która zawiera zbyt wiele roślinnych metabolitów (roślinnych substancji aktywnych, które w dużej dawce mogą szkodzić).
Samodzielny dobór składu diety
Zwierzęta w warunkach naturalnych potrafią określić, jakich składników potrzebuje ich organizm. Zmysły węchu i smaku umożliwiają im rozróżnianie pokarmów – a po jego zjedzeniu otrzymują informację zwrotną na temat jego jakości i przydatności. Pierwszą informacją są doznania zmysłowe (pokarm smakuje dobrze lub nie), które biegną z receptorów smaku i zapachu, jak również z receptorów w narządach trawiennych, które reagują na składniki odżywcze, toksyny i skład mineralny. Informują one mózg, na temat konsekwencji spożycia pokarmu.
Zachowanie pokazujące skuteczność tego mechanizmu zaobserwowano w eksperymentach, w których zwierzęta karmione były dietami o różnej zawartości składników odżywczych. Na przykład jagnięta i kozy karmione dietą o niskiej zawartości energii i białka poszukiwały składników energetycznych (takich jak skrobia) oraz białkowych (zawierających azot, takich jak mocznik i kazeina). W zależności od tego, jaką ilość energii i białka jagnięta wstępnie otrzymały, preferowały inne smaki pokarmu – związane odpowiednio ze źródłem energii lub białka.
Co ciekawe, również u ludzi na drodze ewolucji pojawił się podobny mechanizm. Uwielbiamy smak słodki, słony i umami (a więc smak „mięsny”), ponieważ w naturze są rzadkie lub trudne do zdobycia. Słodkie owoce dawniej pojawiały się wyłącznie sezonowo, sól była obecna tylko w niektórych miejscach, a aby zdobyć mięso trzeba było zapolować. Obecnie jednak znacznie nadużywamy nasze ewolucyjne preferencje – w naszej diecie zazwyczaj jest zbyt wiele cukru, soli i mięsa (lub substancji naśladujących smak umami, takich jak glutaminian sodowy). Dlatego przy współczesnej diecie nasz organizm rzadko jest w stanie trafnie zasygnalizować faktyczne potrzeby żywieniowe.
Jak wykorzystać tą wiedzę w praktyce?
Przez wiele lat przemysłowe żywienie zwierząt opierało się głównie o składniki energetyczne, białka i tłuszcze, napędzające produktywność. Brakowało w niej wielu związków aktywnych, które są obecne w nieprzetworzonych roślinach. Zastąpione w wielu przypadkach zostały syntetycznymi lekami, które mają poważne ograniczenia. Najlepszym przykładem są antybiotyki, które przez nadmierne stosowanie stają się coraz mniej skuteczne (ponieważ bakterie nabierają na nie oporność).
Ten trend na szczęście się odwraca – w paszach i dodatkach do nich coraz częściej pojawiają się substancje pochodzenia roślinnego, które wspierają zdrowie zwierząt. Część z nich zostaje odkryta na nowo, po latach zapomnienia, na podstawie współczesnych badań naukowych. Motywacją do ich stosowania w dużym stopniu jest chęć ograniczenia stosowania antybiotyków i innych leków w medycynie weterynaryjnej. Warto sięgać po roślinne składniki aktywne w profilaktyce i leczeniu chorób naszych zwierząt – jednak zawsze po konsultacji z zaufanym lekarzem weterynarii.
Więcej na ten temat można przeczytać tutaj:
Wiedza ludowa coraz ważniejsza w weterynarii
Domowe sposoby na biegunki cieląt: czy są skuteczne?
Na podstawie:
Villalba, Juan J., and Frederick D. Provenza. "Self-medication and homeostatic behaviour in herbivores: learning about the benefits of nature’s pharmacy." Animal 1.9 (2007): 1360-1370.
Villalba, Juan J., et al. "Ruminant self-medication against gastrointestinal nematodes: evidence, mechanism, and origins." Parasite 21 (2014).
