USD -
4.0245
EUR -
4.3225
GBP -
5.0414
DKK -
0.5796
Ketoza to jedna z najczęstszych i najbardziej kosztownych chorób metabolicznych bydła. Co prowadzi do jej rozwoju i jak można jej zapobiec? Jak kontrolować występowanie ketozy w stadzie i szybko ją wykrywać?
Czym jest ketoza?
Ketoza to schorzenie wynikające z nadmiernego zużycia tkanki tłuszczowej przez organizm zwierzęcia. Uwalniane z niej kwasy tłuszczowe są przetwarzane na tzw. ciała ketonowe, które są źródłem energii, jednak w nadmiarze prowadzą do problemów zdrowotnych. Organizm krów zaczyna intensywnie wykorzystywać tkankę tłuszczową w przypadku, gdy następuje niedobór glukozy. Mówiąc prościej, krowy, które nie otrzymują odpowiedniej ilości tłuszczów i węglowodanów w paszy zaczynają „zjadać” własne zasoby ciała. Ketoza u bydła jest spowodowana głównie błędami żywieniowymi.
Wyróżnia się 3 typy ketozy, które określają sposób, w jaki doszło do niedoboru glukozy w organizmie:
Typ 1 – wynika z niedożywienia w początkowym stadium laktacji, zbyt małej ilości węglowodanów i tłuszczów (energii) dostarczanych wraz z paszą. Po porodzie zapotrzebowanie krów na energię gwałtownie wzrasta, a równocześnie spada ich apetyt. W efekcie zwierzę zaczyna zużywać tkankę tłuszczową.
Typ 2 – jest spowodowany nadmiernym otłuszczeniem krowy, występuje zazwyczaj u krów w zbyt dobrej kondycji (BCS powyżej 4 w okresie przedporodowym). Ten typ ketozy jest częścią tzw. zespołu tłustej krowy, o którym pisaliśmy więcej tutaj: Otyłość u krów ma wiele negatywnych następstw – podobnie jak u ludzi.
Typ 3 – rozwija się w sytuacji, gdy krowa otrzymuje wraz z paszą zbyt wiele związków, które są prekursorami ketogenezy w żwaczu, takich jak kwas masłowy, obecny m.in. w psujących się kiszonkach.
W większości przypadków u krów wykrywa się subkliniczną formę ketozy. Nie powoduje ona widocznych objawów, ale prowadzi do obniżenia wydajności mlecznej i rozrodczej. Jeśli występuje niezauważona u dużego odsetka krów w stadzie, generuje poważne straty ekonomiczne.
Znacznie rzadziej obserwuje się formę kliniczną ketozy. W jej przebiegu u krowy w ciągu 2-4 dni stopniowo spada apetyt, produkcja mleka i kondycja. Kał jest suchy i twardy, a w wydychanym przez zwierzę powietrzu można wyczuć zapach acetonu. Czasami wystąpić może tzw. postać nerwowa ketozy, w której występują objawy neurologiczne: m.in. ślinienie się, zgrzytanie zębami, kręcenie głową, parcie głową o przedmioty, drgawki i brak koordynacji ruchowej. Postępowanie w formie klinicznej ketozy polega głównie na podniesieniu stężenia glukozy i utrzymanie jej odpowiedniego poziomu we krwi zwierzęcia.
Wczesne wykrycie kluczem do sukcesu
Monitoring chorób metabolicznych bydła, w tym ketozy, powinien być nieodłączną częścią regularnej oceny użytkowości mlecznej w stadzie. Zbierane dane powinny zawierać średnie wyniki dla całego stada z podziałem na grupy technologiczne, a także indywidualne wyniki konkretnych zwierząt. Uśrednione dane dla wszystkich krów nie zawsze ujawniają występowanie problemu.
W analizie średnich wyników dla stada szczególną uwagę należy zwrócić na zawartość tłuszczu i białka w mleku. W przypadku wyników konkretnej krowy ważne są zawartość tłuszczu, białka i mocznika w mleku, a także stosunek zawartości tłuszczu do białka. Występowanie ketozy w stadzie sugerować może podwyższona zawartość tłuszczu, oraz wzrost stosunku zawartości tłuszczu do białka w mleku.
Ocenę występowania chorób metabolicznych w stadzie należy przeprowadzić na podstawie wyników reprezentatywnej grupy krów. Idealnie, do badania powinny zostać wytypowane 5-7 krowy z każdej grupy technologicznej, w dobrej kondycji ogólnej, o średnich wynikach wydajności mlecznej. Jeśli przeprowadzenie badania u tak dużej liczby krów nie jest możliwe, można zastosować inne schematy pobierania prób. Liczbę zwierząt i moment pobierania prób najlepiej jest ustalić z lekarzem weterynarii opiekującym się naszym stadem.
Częścią skutecznego programu monitoringu ketozy i innych chorób metabolicznych w stadzie powinny być również badania biochemiczne krwi. Pozwalają one z dużą dokładnością ocenić, czy krowy żywione są prawidłowo i zdiagnozować problem na wczesnym etapie.
Do najważniejszych parametrów biochemicznych branych pod uwagę w monitoringu ketozy należą:
- Poziom wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) w surowicy. W przypadku występowania ketozy obserwuje się obniżenie poziomu WKT.
- Poziom kwasu β-hydroksymasłowego. O subklinicznej ketozie może świadczyć wzrost stężenia kwasu β-hydroksymasłowego powyżej wartości 144 mg/l; natomiast w przebiegu klinicznej formy choroby stężenie to wzrasta powyżej 194 mg/l.
Parametry te określają bilans energetyczny w organizmie krów. W diagnostyce ketozy można wykorzystać również badanie zawartości ciał ketonowych w moczu.
Jak żywić, aby uniknąć ketozy?
Podstawową strategią zapobiegania ketozie i innym chorobom metabolicznym w stadzie jest odpowiednie żywienie krów, dostosowane do każdej grupy technologicznej. W szczególności nie można doprowadzać do zbyt niskiej, ani do zbyt wysokiej kondycji ciała krów w okresie zasuszenia. Optymalnie powinna mieścić się w przedziale od 2,5 do 3,5 BCS.
W okresie po wycieleniu należy wziąć pod uwagę niski apetyt krów i zwiększyć ilość energii w dawce pokarmowej. Dobrym źródłem energii będą pasze treściwe, wysokiej jakości kiszonka z kukurydzy, a także tłuszcze (np. olej rybi, nasiona rzepaku, lnu). Zawartość tłuszczu w paszy można zwiększyć do ok. 4% suchej masy. Na tą wysokoenergetyczną dietę krów nie można przestawiać nagle. Powinny być do niej przygotowywane w czasie ostatnich 3 tygodni ciąży.
Na podstawie:
Bednarski M., „Choroby bydła – podstawy diagnostyki i terapii” Apra-wetpress, 2015
Duffield, Todd. "Subclinical ketosis in lactating dairy cattle." Veterinary clinics of north america: Food animal practice 16.2 (2000): 231-253.
