Stymulatory wzrostu w żywieniu trzody chlewnej

W większości programów hodowlanych, dąży się do jak najszybszych przyrostów danej grupy produkcyjnej, pełnego wykorzystania ich możliwości produkcyjnych, efektywnego wykorzystania paszy, poprawy zdrowotności zwierząt przy jak najmniejszych kosztach produkcji. Niestety często wiążą się z tym problemy, ponieważ przy szybkim przyroście masy, istnieje konieczność uzupełnienia podstawowych komponentów paszowych i składników odżywczych, tak aby zwierzęta nie miały problemów ze wzrostem i rozwojem.

Stan zdrowia zwierząt dorosłych zależy już od ich rozwoju w młodym wieku. Poród, odsadzanie prosiąt, podawanie leków – to również znacząco zakłóca równowagę mikroflory jelitowej. Warto wtedy sięgnąć po stymulatory wzrostu, które poprawiają zdrowotność i wykorzystanie paszy.

Od dodatków paszowych oczekuje się m.in.: poprawy cech materiałów paszowych, zaspokojenia potrzeb żywieniowych zwierząt, poprawy cech użytkowych zwierząt w wyniku wpływu na florę żołądkowo-jelitową lub na strawność paszy, dostarczenia składników pokarmowych umożliwiających zaspokojenie poszczególnych potrzeb żywieniowych w danym okresie, zapobiegania szkodliwemu wpływowi odchodów zwierzęcych na środowisko lub zmniejszenie tego wpływu. Przez wiele lat dobre efekty produkcyjne jak i odpowiedni stan zdrowia zwierząt utrzymywano poprzez stosowanie antybiotykowych stymulatorów wzrostu. Jednakże, powszechność ich stosowania spowodowała szybsze rozprzestrzenianie się odpornych bakterii oraz przedostawanie się bakterii patogennych do organizmu ludzkiego. Dlatego w 2006 roku wprowadzono zakaz stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu na terenie całej Unii Europejskiej, w wyniku czego należało znaleźć skuteczne dla nich alternatywy. Obecnie stymulatory wzrostu możemy podzielić na roślinne (zioła, olejki eteryczne), chemiczne (zakwaszacze oraz zakazane antybiotyki i hormony) oraz mikrobiologiczne (probiotyki, prebiotyki oraz enzymy).

 

Probiotyki to produkty zawierające żywe i/ lub martwe mikroorganizmy dodawane do paszy, które pozwalają na zachowanie równowagi flory jelitowej, która ulega zachwianiom szczególnie u prosiąt w pierwszych tygodniach życia. Występujące w tym czasie biegunki i zapalenia jelit są przyczyną częstych upadków zwierząt. Probiotyki można stosować jako dodatki paszowe, gdzie spełniają funkcje stymulatorów wzrostu, lub jako konserwanty probiotyczne, stosowane w procesach kiszenia. Głównymi składnikami probiotyków są bakterie kwasu mlekowego, do których należy zaliczyć: Lactobacillus spp., Leukonostoc spp., Streptococcus spp., Pediococus spp., Bifidobacterium spp. Bakterie dynamicznie namnażają się w przewodzie pokarmowym, stanowią naturalną barierę dla szkodliwych bakterii np. E. coli i innych patogenów, obniżają i utrzymują pH na odpowiednim poziomie, a także zwiększają aktywność enzymów przewodu pokarmowego, w wyniku czego poprawie ulega trawienie oraz przyswajanie składników pokarmowych. Probiotyki znacznie polepszają zdrowotność zwierząt, zwiększają ich odporność na stres oraz skrócają czas rekonwalescencji po przebytej chorobie. Obniżają również poziom trójglicerydów i cholesterolu we krwi oraz w tkankach, co przekłada się później na jakość mięsa. Zastosowanie preparatów probiotycznych w hodowli zwierząt powoduje zmniejszenie zużycia paszy oraz poprawę zdrowotności zwierząt, co również wpływa na obniżenie kosztów produkcji.

 

Kolejnymi dodatkami są prebiotyki, dodatki paszowe nie zawierające żywych mikroorganizmów, lecz substancje przyczyniające się do wzrostu i rozwoju naturalnej flory bakteryjnej. Najczęściej stosowanymi prebiotykami są poli- i oligosacharydy, do których należą inulina, fruktooligosacharydy (FOS) zawarte w roślinach (m.in. cykoria, szpinak, karczochy), mannanooligosacharydy – MOS – produkty otrzymywane ze ścian komórkowych drożdży (Saccharomyces cerevisiae). Prebiotyki utrzymują równowagę pożytecznej mikroflory jelitowej, poprawiają wchłanianie minerałów (wapń, magnez, żelazo), wpływają na układ odpornościowy, łagodzą zaparcia, obniżają pH treści jelitowej, wpływają na wzrost wysokości kosmków jelitowych oraz poprawiają syntezy witamin: B1, B2, B12.

 

Enzymy paszowe również poprawiają strawność i wykorzystanie składników pokarmowych zawartych w paszy, głównie w zbożach stanowiących obecnie podstawę w żywieniu trzody chlewnej. Można podawać enzymy rozkładające białka (proteolityczne), tłuszcze (lipolityczne) czy węglowodany (amylolityczne), lecz w przypadku trzody chlewnej, najczęściej podaje się polisacharydy nieskrobiowe (pentozany i betaglukany) oraz włókno. Duże zastosowanie ma również fitaza, która uwalnia fosfor z pasz roślinnych.

 

W przypadku stosowania chemicznych stymulatorów wzrostu, jedyne legalne dostępne na rynku są zakwaszacze, a więc kwasy organiczne: mrówkowy, mlekowy, propionowy, cytrynowy, oraz kwasy nieorganiczne (kw. ortofosforowy). Kwasy organiczne i ich sole przejawiają swoje działanie w paszy, przewodzie pokarmowym, w metabolizmie. Ograniczają one występowanie schorzeń przewodu pokarmowego (biegunki, choroba obrzękowa), eliminują chorobotwórcze bakterie, stymulują aktywność enzymów trawiennych oraz zmniejszają właściwości buforujące. Stosowano je już od wielu lat w celu konserwacji paszy i jej ochrony przed psuciem spowodowanym obecnością niepożądanych mikroorganizmów i grzybów. Kwas mlekowy jest powszechnie stosowany przy występowaniu objawów biegunki, braku apetytu lub innych zaburzeniach przewodu pokarmowego, natomiast bakterie kwasu mlekowego są bardzo pomocne w leczeniu niedokrwistości oraz skutecznie wspomagają walkę ze złośliwą anemią w żywieniu trzody chlewnej. Kwasy organiczne są dostępne w postaci preparatów stałych i płynnych. Stosowane są również jako dodatki poprawiające smak pasz (poekstrakcyjna śruta rzepakowa, nasiona roślin strączkowych), co wpływa na ich chętne przyjmowanie przez zwierzęta. Kwasy organiczne są całkowicie przyswajalne i metabolizowane w organizmie zwierząt.

 

Inną alternatywą stosowania antybiotyków jako stymulatorów wzrostu w mieszankach paszowych jest dodatek do paszy mieszanek ziołowych. Zastosowanie 2 % dodatek ziół do paszy tuczników wpływa korzystnie na niektóre cechy produkcyjne i umięśnienie tusz, a także na walory dietetyczne i smakowe mięsa wieprzowego, powodując poprawę smaku, aromatu, kruchości i soczystości. Zioła wykazują również działanie profilaktycznie w celu poprawy kondycji zwierząt. Wpływają stymulująco na funkcje odpornościowe organizmu np. podnosząc stężenie immunoglobulin we krwi. Mają działanie antywirusowe, przeciwzapalne, poprawiające przemianę materii, zwiększające sekrecje enzymów trawiennych, działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, neutralizują niektóre toksyny pochodzenia bakteryjnego lub grzybowego, są też naturalnymi przeciwutleniaczami. Ziołowe substancje aromatyczne działając na receptory smakowe powodują lepsze pobieranie pasz niechętnie zjadanych przez zwierzęta (śruta rzepakowa poekstrakcyjna, strączkowe). Dzięki zastosowaniu ziół zwierzęta osiągają wyższe przyrosty dzienne, co w praktyce sprowadza się do skrócenia okresu tuczu, poprawia się wykorzystanie paszy. Wskazane jest stosowanie ziół ogólnodostępnych, które urozmaicają paszę, wzbogacają ją w wartościowe substancje odżywcze i stymulują metabolizm. Do takich należą m.in. czosnek, oregano, mięta, szałwia, melisa, rumianek, kora wierzby, pokrzywa, dziurawiec, wiesiołek, babka lancetowata, perz, krwawnik, nagietek, tymianek.

 

Skuteczność stosowanych dodatków paszowych ocenia się przede wszystkim na prosiętach i warchlakach, obserwując liczbę odchowanych prosiąt, poprawę zdrowotności, pobranie i wykorzystanie paszy, przyrosty masy ciała, poprawę mięsności, przy niższych kosztach produkcji. Łączne stosowanie różnych dodatków wpływa korzystniej na wyniki produkcyjności, niż stosowanie ich pojedynczo. Zalecenia takie odnoszą się głównie do zakwaszaczy i enzymów paszowych w połączeniu z mieszankami ziołowymi. Z kolei dodatki stosowane u loch wpływają na zwiększenie pobrania paszy, lepsze jej wykorzystanie, mniejszą utrata masy ciała podczas laktacji, wzrost plenności i ilości odchowanych prosiąt, poprawę zdrowotności prosiąt oraz większą masę ciała. Umiejętnym stosowaniem dodatków paszowych o właściwościach stymulujących układ odpornościowy, można wpłynąć na zdrowotność zwierząt, a tym samym na wzrost i produkcyjność. To pozytywne działanie ma znaczenie szczególnie w przypadku młodych zwierząt, gdzie system odpornościowy nie jest w pełni wykształcony.

 

Dla Portalu CenyRolnicze.pl:

mgr inż. Alicja Matysiak

Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej