USD -
3.9866
EUR -
4.2979
GBP -
4.9961
DKK -
0.5761
Efekty żywienia u bydła ocenia się zazwyczaj poprzez pomiar spożycia paszy, wydajności mlecznej oraz analizę składu krwi. Wiele na temat jakości paszy i odżywienia zwierząt powiedzieć mogą również prostsze sygnały – takie jak ogólna kondycja zwierząt, ich zachowanie oraz niektóre fizjologiczne parametry.
Jak ocenić jakość paszy i odżywienie zwierząt?
Zdrowie, wydajność produkcyjna i rozrodcza bydła w ogromnym stopniu zależą od ilości i jakości paszy. Żywienie krów musi niezwykle prezycyjnie trafiać w różne potrzeby zwierząt i brać pod uwagę złożone procesy zachodzące w żwaczu – a więc de facto karmienie także drobnoustrojów tam żyjących. Aby ocenić skuteczność strategii żywieniowej w wypełnianiu tych zadań u zwierząt monitoruje się różne parametry, przede wszystkim pobór i wydajność paszy oraz wydajność mleczną. Pomoce są również profesjonalne analizy składu paszy oraz parametrów metabolicznych we krwi zwierząt.
To klasyczne metody sprawdzania skuteczności żywienia. W niedawno opublikowanej pracy naukowej eksperci przekonują, że do monitoringu jakości i przyswajania paszy wykorzystać można również inne, nieco prostsze metody. Badacze nazwali je sygnałami – należą do nich różne zachowania, oraz parametry fizjologiczne krów, które można obserwować i mierzyć bez użycia specjalistycznego sprzętu czy analiz laboratoryjnych.
Parametry te można oceniać jako źródło dodatkowych informacji o jakości fermentacji w żwaczu, trawieniu, zdrowiu i odżywieniu zwierząt. Do najważniejszych „sygnałów” należą parametry dotyczące ogólnego stanu zwierzęcia (ocena kondycji ciała, postawy i chodu, stan sierści), zachowań związanych z jedzeniem i piciem (apetyt, przeżuwanie, objawy pragnienia) oraz fizjologiczne parametry bezpośrednio związane z odżywianiem (ocena kału, stopień wypełnienia żwacza).
Warto zaznaczyć, że do prawidłowej oceny wspomnianych sygnałów wymagane są czas, duże doświadczenie i spostrzegawczość. Cześć z parametrów może również zależeć od etapu laktacji czy cyklu rozrodczego krowy (np. w okresie zaawansowanej ciąży żwacz krów jest znacznie wypełniony), co należy brać pod uwagę przy ocenie. Z tych powodów omawiane metody mogą być jedynie pomocą w całościowym monitoringu efektów żywienia. Poniżej skupiamy się na najważniejszych sygnałach ze strony krów związanych z żywieniem: zachowaniu, ogólnej kondycji ciała, apetycie oraz przeżuwaniu.
Co wskazuje na problemy żywieniowe?
Ocenę ogólnego stanu bydła zazwyczaj rozpoczyna się od obserwacji postawy ciała i zachowania. Niepokojącym sygnałem może być nadpobudliwość – lub przeciwnie, otępienie i depresja - wśród wielu zwierząt w stadzie. Może być to objaw zaburzonego dobrostanu i różnych jednostek chorobowych, również tych wynikających z niedoborów żywieniowych (m.in. subklinicznej hypomagnezemii, niedoboru magnezu w diecie). Zauważenie takich objawów powinno zawsze skłonić do konsultacji z lekarzem weterynarii.
Niezwykle ważne przy ocenie stanu odżywienia zwierząt jest sprawdzenie ich stanu sierści i skóry. Takie objawy, jak przerzedzenie sierści, ślady jej wylizywania, czy matowość mogą wskazywać na niedożywienie, niedobory makro- i mikroelementów, lub zaburzenia metaboliczne. Wyraźnym sygnałem świadczącym o zaburzeniach układu pokarmowego jest zabrudzenie sierści na zadzie kałem. Znaczenie przy ocenie ma jego konsystencja i barwa.
Kluczowa przy sprawdzaniu jakości paszy jest obserwacja, jak zwierzęta zachowują się przy jej spożywaniu, jak chętnie ją pobierają, ile czasu poświęcają na jej przeżuwanie, oraz czy pasza zmienia u nich w jakiś sposób pragnienie i pobór wody. Zachowania żywieniowe bydła powinny być oceniane całościowo dla całego stada. Niepokojące zmiany zachowania obserwowane tylko u jednej lub kilku krów będą raczej związane z ich stanem klinicznym.
Co może zmieniać apetyt zwierząt?
Apetyt u zwierząt określa się chęcią zjedzenia zaoferowanej paszy i ocenia głównie przez jej spożycie. Na spożycie paszy wpływ ma jednak również wiele innych czynników, takich jak warunki klimatyczne, skład diety, hierarchia społeczna w stadzie, etap laktacji i cyklu rozrodczego, wiek, stres, i wiele innych. Z tego powodu na temat samego apetytu więcej powiedzieć może obserwacja zachowania bydła podczas jedzenia. Warto przy tym pamiętać, że zmiany apetytu nie zawsze będą związane z żywieniem. Brak chęci do jedzenia może być związany z chorobą i wynikać z niezdolności do przeżuwania czy połykania, czy np. kwasicy.
Czynniki związane z paszą, które mogą obniżać apetytu u zwierząt to:
- niska smakowitość - np. nieprzyjemny zapach i smak, niewłaściwa tekstura i odczucia (takie jak szorstkość)
- psucie się paszy - posmak rozkładu, pleśni, zawartość mikotoksyn
- nieznajomość paszy - nagła zmiana żywienia i zaoferowanie zwierzętom nowych komponentów czy mieszanki może sprawić, że będą początkowo niechętne do jej jedzenia.
Na całkowite dzienne spożycie suchej masy przez bydło mogą mieć wpływ również niektóre inne właściwości paszy, takie jak:
- rodzaj i długość zawartego w niej włókna
- strawność węglowodanów
- zawartość tłuszczu w diecie
- wielkość i kruchość cząstek paszy
- rozkład i fermentacja paszy w żwaczu
- szybkość przejścia paszy przez układ pokarmowy
- wpływ produktów rozkładu paszy na pracę żwacza (np. stężenie lotnych kwasów tłuszczowych)
Przykładowo niektóre rodzaje włókna mogą powodować nadmierne rozdęcie żwacza, co powoduje wysyłanie fałszywych sygnałów o sytości do mózgu zwierząt. Natomiast zmniejszony apetyt bez wzdęcia może wynikać z nadmiernej dostępności łatwostrawnych węglowodanów i związanego z tym obniżenia pH żwacza. Stereotypowe zachowania u bydła, takie jak obgryzanie różnych przedmiotów, mogą wskazywać na niedostateczną ilość włókna w paszy.
Na apetyt bydła mogą dodatkowo wpływać metody zadawania i dostęp do paszy. Przestrzeń do karmienia powinna uwzględniać liczbę zwierząt w stadzie oraz ich hierarchię społeczną. Dobrą praktyką jest zapewnianie zapewnienie większej liczby miejsc do karmienia (ok 120%), o długości 60-85 cm na zwierzę. Na dostępność i jakość paszy wskazywać może stopień sortowania pożywienia przez krowy – ma który wskazują resztki paszy zostające po każdym okresie karmienia. Proporcja resztek do objętości zadanej paszy powinna wynosić nie więcej niż 3-5%. I na to mogą jednak wpływać inne czynniki. Krowy w okresie przejściowym mogą zostawiać nawet 15% paszy. Nadmierne sortowanie paszy może wskazywać na jej niską smakowitość, nieprzyjemną teksturę lub zbyt duże cząstki pokarmu.
O czym może powiedzieć przeżuwanie?
Przeżuwanie, zachowanie bydła nieodłącznie związane ze spożywaniem paszy, jest wyznacznikiem jakości pożywienia, ale również licznych stanów fizjologicznych zwierząt. Wpływa na przyjmowanie i wykorzystanie składników odżywczych, co bezpośrednio koreluje z produktywnością i zdrowiem zwierząt. Czas spędzany na przeżuwaniu często uznaje się za wskaźnik zdrowia i dobrostanu bydła mlecznego.
Czynniki związane z paszą wpływające na czas przeżuwania u bydła to głównie jej ilość i skład – w szczególności zawartość, rodzaj i długość włókna, a także sposób zadawania i dostęp do paszy. Diety bogate w koncentraty lub pasze objętościowe posiekane na bardzo małe cząstki - o długości poniżej 1 cm – skracają u krów czas poświęcany na przeżuwanie.
Innymi czynnikami wpływającymi na czas przeżuwania jest pH żwacza, szybkość fermentacji żwacza, która może być różna w zależności od diety, a także produkcja śliny – która się zmniejsza u krów szybko przeżuwających, co skutkuje dłuższą przerwą w przeżuwaniu. Najbardziej korzystne dla trawienia i przyswajania paszy, zdrowia i wydajności mlecznej krów jest przeżuwanie w pozycji leżącej, na wygodnym podłożu i bez czynników stresujących w otoczeniu. Dlatego przy ocenie zachowań związanych z przeżuwaniem należy brać pod uwagę otoczenie zwierząt, dostępność do legowisk i obecność stresorów.
W normalnych warunkach zdrowe bydło przeżuwa przez średnio 7 (+/- 3,5) godzin dziennie, w 10-20 rundach przeżuwania. Bydło mleczne w okresie laktacji może jednak przeżuwać łącznie nawet 10 godzin dziennie. Dłuższy czas spędzany na przeżuwaniu może wskazywać na problem z paszą lub zdrowiem zwierząt.
Trzeba pamiętać, że na przeżuwanie wpływ może mieć nie tylko skład i dostęp do paszy, ale też m.in. ruja, dolegliwości bólowe, zaburzenia ruchów żwacza czy jego kwasica. Na czas przeżuwania oddziaływać mogą także warunki klimatyczne (np. stres cieplny), długość dnia, czy poziom produkcji mlecznej.
Chociaż nie jest to rozwiązane możliwe do wprowadzenia na każdą fermę, na rynku dostępne są już systemy kamer pozwalające na obserwację zachowań krów związanych z przeżuwaniem – nie tylko jego czasu, ale też sposobu przeżuwania – na podstawie czego można przeprowadzać szczegółowe analizy.
Na podstawie:
Petrovski KR, Cusack P, Malmo J, Cockcroft P. The Value of ‘Cow Signs’ in the Assessment of the Quality of Nutrition on Dairy Farms. Animals. 2022; 12(11):1352. ]
