USD -
4.0056
EUR -
4.3116
GBP -
5.0228
DKK -
0.5780
„Rolnicy zawsze chcą czegoś” - słyszę komentarz do tytułu tego artykułu z ust pracownika jednej z instytucji. Bardzo pragnę jednak dowiedzieć się, czego chcą polscy owczarze, a co już mają. Czy dofinansowania związane z produkcją owczarską nie są zadawalające? Są, a może ich rzeczywiście brakuje? Jakiego wsparcia potrzebują hodowcy owiec i na co mogą liczyć?
Owczarstwo w Polsce - okresy rozwoju i upadku
Polskie owczarstwo charakteryzuje się bogatą historią, jest znaczącym elementem rodzimej kultury, ale także ma znaczenie ekonomiczne. Okres ubiegłego stulecia wyznaczały bardzo zauważalne wahania pogłowia owiec.
W Polsce chów i hodowla owiec to przede wszystkim tradycja utrzymywania ich na terenach górskich i podgórskich. To związane z południem kraju owczarstwo miało duże znaczenie w okresie II Rzeczpospolitej oraz w okresie PRL. Należy wspomnieć, że w latach 1918–1945 pogłowie owiec wynosiło ok. 4 mln sztuk. Szczególnie znaczący wzrost pogłowia owiec nastąpił w pierwszej połowie lat 80. XX wieku. Warto wiedzieć, że w 1986 roku utrzymywano w Polsce prawie 5 mln owiec, co stanowiło szczyt liczebności pogłowia tych zwierząt w Polsce. Po 1990 roku nastąpił bardzo szybki regres. Ogromne spadki pogłowia przedstawiają dane z poszczególnych lat, gdzie: spadki pogłowia wynosiły w 1991 r. o 1,4 mln sztuk, w 1992 r. o 900 tys., a w 1993 r. o 500 tys. sztuk.
W 2001 roku liczba owiec w Polsce wynosiła już zaledwie 330 tys. sztuk, co stanowiło 6,8% stanu z 1986 roku. W związku z drastycznym zmniejszeniem pogłowia owiec, w latach 1990-2016 nastąpił także spadek produkcji żywca jagnięcego, jednak był on przesunięty w czasie i nie był tak gwałtowny jak spadek pogłowia. Rolnicy pozbywali się stad poprzez sprzedaż owiec na rzeź. Po kilkuletnim okresie stagnacji, w roku 2008 pogłowie znowu zaczęło się zmniejszać. W grudniu 2013 roku liczba owiec w Polsce wynosiła 250 tys. sztuk, a w 2015 roku już tylko 215 tys. sztuk.
W 1991 roku produkcja żywca baraniego wynosiła 104 tys. ton, co stanowiło wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 8,6%. Taka sytuacja była wynikiem dużej redukcji pogłowia. W 2001 roku, w momencie zahamowania spadku pogłowia owiec, nastąpiła stabilizacja w produkcji żywca na poziomie około 6 tys. ton. Ubijano przede wszystkim jagnięta, a podaż rynkowa stanowiła około 60-70% całkowitej produkcji żywca jagnięcego. Samozaopatrzenie gospodarstw ukształtowało się na poziomie 30-40% . Przy spadku pogłowia i produkcji żywca w kolejnych latach nastąpiła stabilizacja na niskim poziomie, a w 2016 roku, według wstępnych szacunków, produkcja żywca wynosiła tylko 2,4 tys. ton.
Produkcja owczarska jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych województwach. W latach 2007-2015 w większości województw nastąpił spadek pogłowia owiec, a więc tendencje były podobne, jak na poziomie kraju. Największy spadek wystąpił w województwie mazowieckim, bo o 54%, z 12,40 tys. w 2007 roku do 5,68 tys. sztuk w 2015 roku. Duże spadki odnotowano także w województwie łódzkim (o 51%) i wielkopolskim (o 44%). Wzrost pogłowia wystąpił jedynie w województwie świętokrzyskim (o 18%), podkarpackim (o 17%), lubuskim (o 11%) i opolskim (o 10%).
(Dane za opracowaniem: „Sytuacja strategiczna sektora owczarskiego w Polsce – uwarunkowania hodowlane, rynkowe i ekonomiczne” - Roman Niżnikowski, Tomasz Rokicki, Sylwia Łaba, Karol Krajewski; Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy).
Owczarstwo na Podkarpaciu
Tradycja pasterska była od pokoleń związana z Karpatami. Wiązała się z mieszkańcami rejonów górskich, jednocześnie stanowiła dużą atrakcję turystyczną. Była sposobem zarobkowania dla całych, kilkupokoleniowych rodzin rodzimych mieszkańców.
W latach przełomu ustrojowego pojawiły się nowe możliwości dla osób zajmujących się dotychczas chowem i hodowlą owiec i jednocześnie zmniejszyła się rynkowa atrakcyjność pasterstwa jako zawodu. Młode pokolenia mieszkańców Karpat, nie miały motywacji do podtrzymania tradycji, a brak umiejętności przystosowania do zmieniającej się rzeczywistości spowodował, że owczarstwo zaczęło umierać. Niewiedza i wynikający z niej strach przed normami unijnymi dodatkowo zniechęcił do kontynuacji gospodarki owczarskiej, która ukształtowała ekosystem rozciągających się przez kilka krajów Unii Europejskiej Karpat.
Jednak bogactwo regionu takie jak np. górskie położenie, piękna tradycja pasterska - którą jeszcze pamiętają starsze pokolenia mieszkańców Sądecczyzny, oraz znaczący wzrost atrakcyjności naturalnych produktów i kultury góralskiej w Europie i na świecie, świadczą o tym, że pasterstwo jest naturalną bazą do budowania siły całego Euroregionu. Funkcjonujące jeszcze według starego modelu pasterstwo połączone z nowatorskimi pomysłami i tendencjami rynkowymi stwarzają ogromny potencjał.
Perspektywy rozwoju, nowe rynki zbytu
Transformacje owczarstwa przebiegały tak, że w końcu wełnisty kierunek użytkowania owiec został wyparty przez kierunek mięsny. W Polsce nastała moda na kuchnie z całego świata, w tym kuchnię arabską. Kształtuje to duży popyt na baraninę. Zwiększyły się także krajowe możliwości eksportowe na rynki arabskie, w szczególności dotyczące zwierząt dorosłych. Na rynki arabskie można dostarczać znaczne ilości tej kategorii zwierząt, w cenach zbliżonych do eksportowego żywca jagnięcego. W Polskim Związku Owczarskim dowiaduję się, że znaczna część polskiego eksportu odbywa się również na rynek włoski.
Kolejną przyczyną wzrastania potencjału krajowego chowu i hodowli owiec jest trend zdrowego stylu życia i zdrowego odżywiania. Docenia się walory zdrowotne jagnięciny i baraniny. Po mimo tego, że mięso pochodzące z owiec zaliczane jest do kategorii tzw. mięsa czerwonego panuje przekonanie, że baranina i jagnięcina to jedne z najzdrowszych mięs dostępnych na rynku. Dlatego ich polski rynek zbytu cieszy się coraz większym powodzeniem.
Kolejną przyczyną rozwoju krajowego owczarstwa jest skupienie uwagi konsumentów na kuchni regionalnej i produktach regionalnych. Oczywiście pierwszym przykładem, który każdemu przychodzi na myśl jest oscypek, który od 2008 roku posiada europejski znak Chronionej Nazwy Pochodzenia. Oznacza to m.in., że oscypka nie wolno bezkarnie podrabiać, a kupujący ma gwarancję, że wyda pieniądze na wyjątkowy produkt wysokiej jakości. Wydawałoby się, że od roku 2008 o oscypkach powiedziano już prawie wszystko i są one dostępne nawet na półkach marketów i na popularnych serwisach aukcyjnych, to jednak zdarzają się opisy nad, którymi można się rozmarzyć. Jeden z nich, zaczerpnięty z Internetu brzmi: „Wędzony, zdobiony ser owczy z Podhala o wrzecionowatym kształcie. Zaklęty w nim jest aromat górskich łąk, pastwisk i hal. Być może dlatego smakuje najlepiej w bacówce, pokrojony w plastry lub smażony nad paleniskiem, z nieodzowną konfiturą z brusznic”.
Oczywiście wspaniałe góralskie sery to nie tylko wymieniony oscypek. Wśród charakterystycznych produktów z mleka owczego jest też znana bryndza i bundz.
Programy, dofinansowania, ile, za co?
Pasterze owiec z Jaworek mówią: "Owczarstwo idzie ku dobremu, ino potrzebujemy wsparcia". O potrzebę wsparcia krajowych owczarzy zapytałam w Polskim Związku Owczarskim. Okazało się, że operatywny owczarz może skorzystać nawet z trzech dotacji równocześnie i uzyskać wsparcie wynoszące ok. 600 zł na jedną owcę.
I. Płatność do owiec
W ramach krajowych programów wsparcia bezpośredniego rolnicy mogą ubiegać się o dopłatę do prowadzonej produkcji zwierząt. Dopłata do owiec przysługuje posiadaczowi co najmniej 10 samic z gatunku owca domowa których wiek na dzień 15 maja wynosi co najmniej 12 miesięcy i były w posiadaniu rolnika w okresie 15 marca do 15 kwietnia danego roku, w którym złożono wniosek o płatność. Rolnik we wniosku zaznacza jedynie, że ubiega się o płatność do owiec i kóz bez konieczności wpisywania numerów identyfikacyjnych tych zwierząt. Wszystkie samice owiec spełniające kryterium płci i wieku w systemie IRZ są traktowane jako potencjalnie kwalifikujące się do wsparcia.
Dopłata do zwierząt przysługuje wyłącznie jednorazowo do konkretnej sztuki. W tym roku kwota dotacji wynosiła 105 zł (kliknij).
II. Programy zachowawcze
Za utrzymywaniem zwierząt ras rodzimych przemawia przysługująca możliwość skorzystania z dopłaty w ramach pakietu „Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie” z programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego. Płatności są przyznawane corocznie przez 5 lat i wypłacane w formie ryczałtu. Płatność przysługuje do samic 15 ras owiec. Są to: wrzosówka, świniarka, olkuska, polska owca górska odmiany barwnej, merynos odmiany barwnej, uhruska, wielkopolska, żelaźnieńska, korideil, kamieniecka, pomorska, cakiel podhalański, merynos polski w starym typie, czarnogłówka, owca pogórza.
Dopłaty należą się, jeśli liczba w stadzie określonych zwierząt wynosi co najmniej: 10 owiec matek rasy olkuskiej, 15 owiec matek rasy: cakiel podhalański, barwna owca górska, polska owca pogórza, czarnogłówka, 30 owiec matek rasy merynos polski w starym typie albo 10 owiec matek pozostałych ras.Realizując program zachowawczy można uzyskać dofinansowanie wynoszące 360 zł od matki.
III. Dotacja za lepszy dobrostan zwierząt
W roku 2021 także rolnicy utrzymujący owce mogli starać się o dodatkowe wsparcie w ramach dobrostanu zwierząt - Pakiet 3. Dobrostan owiec, wariant 3.1 Dobrostan owiec – zwiększona powierzchnia w budynkach. W programie chodzi o zwiększenie powierzchni na której utrzymywane są zwierzęta o powyżej 25%.
Dobrostan owiec – zwiększona powierzchnia w budynkach, przysługuje do średniej liczby samic z gatunku owca domowa (Ovis aries) w wieku co najmniej 12 miesięcy, utrzymywanych przez rolnika w okresie od dnia 16 października roku złożenia wniosku o przyznanie płatności dobrostanowej, do dnia 14 marca kolejnego roku.
Według informacji z PZO za realizowany w tym roku program lepszy dobrostan owiec płatność wynosiła 133 zł (kliknij).
Wilki
PZO w rozmowie o potrzebach wsparcia i problemach polskiego owczarstwa sygnalizuje o znanym problemie szkód wyrządzanych przez wilki. Otrzymywane odszkodowania „są na otarcie łez”, nie rekompensują w pełni straty długoletniej hodowli, straty całego stada zarodowego.
Ceny
W obecnej chwili w Polsce obserwuje się wyższe niż w zeszłym roku ceny żywca jagnięcego. Według zdobytych informacji sytuacja cen sprzedaży jagniąt w rejonach górskich jest inna niż w reszcie kraju. Tutaj obserwuje się spadek cen, co może być przyczyną postulatów o dotacje.
Plany i obietnice
W ostatnim czasie dużo mówi się o Ustawie górskiej oraz polityce Polskiego Nowego Ładu. Czy są już jakieś konkretne informacje oraz co powyższe terminy oznaczają dla owczarzy? O wyjaśnienie tych tajemniczych dla mnie pojęć poprosiłam pracownika jednostki najbardziej moim zdaniem kompetentnej w tych zagadnieniach - Podkarpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale.
Dowiedziałam się, że Ustawa górska na dotyczyć dofinansowania do działalności na terenach powyżej 600 m n.p.m. Wcześniej dofinansowanie dotyczyło produkcji. Po raz kolejny usłyszałam o wprowadzonej pierwszy raz w tym roku dotacji za dobrostan zwierząt i wnioskach kierowanych do ARiMR. Nie poznałam szczegółów, podobno ”wszystko na etapie dyskusji”. Czy to dyplomatyczna odpowiedź? Rolnicy usłyszeli już o pierwszych kontrowersyjnych dla nich założeniach Nowego Ładu.
Minister Rolnictwa - Grzegorz Puda w swoich wypowiedziach podkreśla: „Dzięki wsparciu, które możemy zaproponować w ramach tego co będzie się działo w ramach Nowego Ładu …” (np. z programu TVP „Informacje rolnicze” z 3.07.2021 r.).
Co będzie z rządowymi obietnicami i założeniami?
Źródła:
- Rozmowy z ekspertami.
- „Sytuacja strategiczna sektora owczarskiego w Polsce – uwarunkowania hodowlane, rynkowe i ekonomiczne” - Roman Niżnikowski , Tomasz Rokicki, Sylwia Łaba, Karol Krajewski; Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy
- http://ph.ptz.icm.edu.pl/wp-content/uploads/2017/07/1-Ni%C5%BCnikowski.pdf
- http://www.pzow.pl/dzialalnosc.html?fbclid=IwAR1qe-IQ0gO-ikrpgWWKVafXWq-KYb0oFllGnjhS0yH04_f0aaGUVyF48kQ
- https://www.tvp.pl/informacje-rolnicze/magazyn-rolniczy/wideo/13072021-1240/54475102
- https://www.goralekarpat.pl/owczarstwo
- https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/platnosci-bezposrednie/platnosci-bezposrednie-w-roku-2019/platnosci-bezposrednie-w-roku-2019-informacje/platnosci-zwiazane-z-produkcja/platnosci-zwiazane-do-zwierzat/platnosc-do-owiec.html
- https://www.arimr.gov.pl/fileadmin/pliki/PB_2020/WPS/DZ/12_03_2021_15_DZ_wariant_3_1.pdf
